حسابداری شرکتهای تعاونی | انواع شرکت های تعاونی، ثبت‌های حسابداری و تخصیص سود

شرکت‌های تعاونی یکی از مهم‌ترین نهادهای اقتصادی در نظام‌های مشارکتی و تعاونی هستند که نقش موثری در توسعه اقتصادی، اجتماعی و ارتقای رفاه اعضا ایفا می‌کنند. تفاوت اصلی شرکت‌های تعاونی با سایر شرکت‌های تجاری در ماهیت تعاونی، هدف تمرکز بر نیاز اعضا و اصول همکاری است. در حالی که شرکت‌های تجاری معمولاً به‌دنبال کسب سود برای سرمایه‌گذاران هستند، شرکت‌های تعاونی بیشتر به تامین نیازهای مشترک اعضا با مشارکت جمعی، مدیریت عادلانه منابع و تقسیم منافع بر اساس سهم و فعالیت اعضا توجه دارند.

در چنین ساختاری، حسابداری شرکتهای تعاونی نقش بسیار حیاتی دارد، چون باید نه تنها سوابق مالی را دقیق ثبت کند، بلکه تراکنش‌های مشارکتی، سرمایه‌ گذاری جمعی، سوددهی مشارکتی و تخصیص منافع را به‌صورت منصفانه و شفاف ثبت نماید. حسابداری در شرکت‌های تعاونی، به‌دلیل ماهیت خاص آن، تفاوت‌هایی با حسابداری شرکت‌های تجاری دارد که در ادامه به صورت کامل بررسی خواهد شد.

 تعریف شرکت تعاونی

شرکت تعاونی، نوع خاصی از شخصیت‌های حقوقی است که توسط گروهی از افراد حقیقی یا حقوقی تشکیل می‌شود تا اهداف اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی مشترک خود را از طریق همکاری و مشارکت متقابل محقق سازند. بر اساس قوانین ایران، شرکت تعاونی نه‌تنها یک نهاد تجاری است، بلکه یک ساختار تعاونی با تاکید بر اصل «هر عضو یک رای» و مشارکت فعال همه اعضا می‌باشد.

اهداف اصلی شرکت تعاونی عبارت‌اند از:

به‌عبارت دیگر، شرکت‌های تعاونی با هدف تامین رفاه اعضا و ارتقای توان اقتصادی آنها شکل می‌گیرند، نه صرفاً سودآوری مالی برای سرمایه‌گذاران.

 انواع شرکت‌های تعاونی

شرکت‌های تعاونی را می‌توان بر اساس نوع فعالیت و نوع عضویت دسته‌بندی کرد. این طبقه‌بندی کمک می‌کند تا نحوه عملکرد، مسئولیت‌ها و ثبت‌های حسابداری هر نوع تعاونی بهتر درک شود.

 الف) طبقه‌بندی بر اساس فعالیت

 ب) طبقه‌بندی بر اساس عضویت

 قوانین تخصیص سود در شرکت‌های تعاونی

یکی از مهم‌ترین بخش‌های حسابداری تعاونی‌ها، تخصیص سود خالص سالانه است. چراکه سود در شرکت‌های تعاونی تنها به‌عنوان یک وسیله برای تشویق مشارکت اعضا در فعالیت‌ها در نظر گرفته می‌شود، نه هدف اصلی شرکت. روش تخصیص سود در شرکت‌های تعاونی باید طبق قوانین و اساسنامه تعاونی به‌صورت عادلانه انجام شود.

 1. ذخیره قانونی

طبق اصول حسابداری و قوانین شرکت‌های تعاونی، بخشی از سود خالص باید به‌عنوان ذخیره قانونی نگهداری شود. این ذخیره معمولاً حدود 5٪ از سود خالص سالانه بوده و تا زمانی که به حد موردنیاز برسد، الزامی است. هدف از ذخیره قانونی، ایجاد پشتوانه مالی برای شرکت در سال‌های آینده است.

 2. حق تعاون و آموزش

شرکت‌های تعاونی موظف‌اند بخشی از سود خالص را به صندوق تعاون و آموزش اختصاص دهند. معمولاً این سهم تا 5٪ تعیین می‌شود و به منظور بهبود مهارت اعضا، ارتقای فرهنگ تعاون و آموزش‌های تخصصی در حوزه همکاری‌ها مصرف می‌گردد.

 3. پاداش به اعضا و کارکنان

بر اساس تصویب مجمع عمومی و پیشنهاد هیئت‌مدیره، بخشی از سود می‌تواند به‌عنوان پاداش به اعضا و کارکنان تعاونی پرداخت شود؛ هدف این پاداش، تشویق مشارکت فعال‌تر و افزایش بهره‌وری است.

 4. تقسیم سود باقیمانده

پس از کسر ذخیره قانونی، حق تعاون و پاداش‌ها، سود باقیمانده بین اعضا تقسیم می‌شود. قابل توجه است که در شرکت‌های تعاونی، سود معمولاً بر اساس فعالیت و میزان مشارکت اعضا تقسیم می‌شود نه صرفاً بر اساس درصد سرمایه‌گذاری آنها.

 5. اندوخته احتیاطی

شرکت‌های تعاونی مجاز هستند تا بخشی از سود خالص را به‌ اندوخته احتیاطی اختصاص دهند. این اندوخته جهت مقابله با ریسک‌ها و تلاطم‌های احتمالی آینده نگهداری می‌شود و معمولاً سقف مشخصی در اساسنامه تعیین می‌گردد.

📌  ثبت حسابداری شرکت‌های تعاونی

ثبت دقیق و اصولی رویدادهای مالی در شرکت‌های تعاونی، بخش مهمی از مدیریت مالی صحیح است. این ثبت‌ها باید مطابق با استانداردهای حسابداری، قوانین مالی و اساسنامه شرکت انجام شوند.

 1. ثبت سرمایه اولیه شرکت تعاونی (نقدی و تعهدی)

در زمان تاسیس شرکت تعاونی، اعضا بخشی از سرمایه اولیه را نقداً و مابقی را به‌صورت تعهدی تعیین می‌کنند:

	بدهکار	بستانکار
بانک / صندوق	***
سرمایه سهام		***

در مواردی که سرمایه به‌صورت تعهدی باشد:

	بدهکار	بستانکار
حساب تعهد سرمایه اعضا	***
سرمایه سهام		***

این ثبت پایه‌ای برای ساختار سرمایه در تعاونی‌ها می‌باشد.

 2. ثبت خرید سهام توسط سهامداران به‌صورت نقدی

هنگامی که اعضا برای عضویت و مشارکت، خرید سهام انجام می‌دهند:

	بدهکار	بستانکار
بانک / صندوق	***
سرمایه سهام		***

این ثبت نشان‌دهنده ورود نقدینگی ناشی از مشارکت اعضا به شرکت است.

3. ثبت خرید سهام به‌صورت آورده غیرنقدی

اگر یکی از اعضا سهم خود را با دارایی غیرنقدی ارائه دهد:

	بدهکار	بستانکار
دارایی غیرنقدی	***
سرمایه سهام		***

این ثبت نشان‌دهنده افزایش سرمایه شرکت از طریق ارزش‌گذاری دارایی غیرنقدی است.

 4. ثبت هزینه‌های تاسیس پرداخت‌شده توسط موسسین

در بعضی موارد، هزینه‌های تاسیس و ثبت شرکت توسط موسسین پرداخت می‌شود:

	بدهکار	بستانکار
هزینه‌های تاسیس	***
حساب پرداختنی موسسین		***

این ثبت هزینه‌های اولیه شرکت را منعکس کرده و بعداً ممکن است به سرمایه شرکت افزوده شود.

 افزایش سرمایه در حسابداری شرکت‌های تعاونی

شرکت‌های تعاونی به دلایل مختلفی ممکن است نیاز به افزایش سرمایه داشته باشند — مثلاً برای توسعه فعالیت‌ها، پاسخ به نیازهای مالی بیشتر یا جذب اعضای جدید.

 1. افزایش سرمایه با استفاده از منابع پولی داخل یا خارج شرکت

شرکت تعاونی می‌تواند از منابع داخلی (مانند اندوخته قانونی، اندوخته احتیاطی یا سود انباشته) یا منابع خارجی (وام یا تسهیلات بانکی) برای افزایش سرمایه استفاده کند:

	بدهکار	بستانکار
اندوخته قانونی / سود انباشته / دریافت تسهیلات	***
سرمایه سهام		***

این روش یکی از رایج‌ترین روش‌های تقویت منابع مالی در تعاونی‌ها است.

 2. افزایش سرمایه با افزایش سهام یا تغییر ارزش آن

در این روش، شرکت می‌تواند اقدام به انتشار سهام جدید کند یا از طریق تجدید ارزیابی دارایی‌ها ارزش سهام را افزایش دهد. این فرآیند مستلزم تصویب مجمع عمومی عادی و رعایت قوانین اساسنامه است.

 کاهش سرمایه در حسابداری شرکت‌های تعاونی

کاهش سرمایه در شرکت‌های تعاونی ممکن است به علل مختلفی انجام شود — از جمله خروج اعضا، زیان‌های وارده، عدم تناسب سرمایه با فعالیت شرکت و موارد دیگر. کاهش سرمایه باید با تصویب مجمع عمومی انجام شود و ثبت حسابداری مربوطه نیز دقیقاً مطابق با قوانین انجام گردد.

 روش‌های مختلف کاهش سرمایه

1. کاهش سرمایه ناشی از خروج یا فوت اعضا:

   در این حالت، سرمایه سهم عضو بازخرید شده و از سرمایه شرکت کسر می‌شود.

	بدهکار	بستانکار
سرمایه سهام	***
بانک		***

2. کاهش سرمایه بابت زیاد بودن سرمایه نسبت به فعالیت شرکت:

   شرکت می‌تواند با تقسیم مازاد سرمایه بین اعضا، آن را کاهش دهد.

	بدهکار	بستانکار
سرمایه سهام	***
حساب اعضا		***

3. کاهش سرمایه ناشی از ضرر و زیان وارده:

   هنگام وقوع زیان‌های زیاد، شرکت ممکن است سرمایه را کاهش دهد تا ساختار مالی شرکت اصلاح شود.

4. کاهش سرمایه اعضا (کاهش تعداد سهام یا ارزش اسمی):

   شرکت می‌تواند با کاهش تعداد سهام یا ارزش اسمی سهام، سرمایه را کاهش دهد.

 دوره های کارورزی حسابداری

برای درک بهتر مفاهیم حسابداری شرکت‌های تعاونی و توانمندسازی در ثبت‌های عملی، دوره‌هایی مثل دوره کارورزی حسابداری حصین حاسب اهمیت زیادی دارند. در این دوره‌ها:

- مفاهیم تئوریک همراه با تمرین‌های واقعی ارائه می‌شود.

- دانشجویان با ثبت‌های حسابداری واقعی شرکت‌های تعاونی آشنا می‌شوند.

- مهارت گزارش‌نویسی، تحلیل مالی و تهیه اسناد قانونی تقویت می‌شود.

این تجربه عملی به دانشجویان کمک می‌کند تا دانش تئوری را در محیط واقعی پیاده کنند و برای ورود به بازار کار آماده شوند.

مطالب بیشتر تماس با ما

• 1- شرکت تعاونی چیست و چه اهدافی دارد؟

  شرکت تعاونی نوعی شخصیت حقوقی است که توسط گروهی از افراد حقیقی یا حقوقی برای تحقق اهداف اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی مشترک تشکیل می‌شود. اهداف اصلی آن شامل رفع نیازهای مشترک اعضا، ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار، توزیع عادلانه منافع و تقویت همکاری‌های اقتصادی جمعی است.

• 2- چطور شرکت‌های تعاونی از شرکت‌های تجاری متمایز می‌شوند؟

  تفاوت اصلی در ماهیت تعاونی و هدف تمرکز بر نیاز اعضا و اصول همکاری است. در حالی که شرکت‌های تجاری به‌دنبال کسب سود برای سرمایه‌گذاران هستند، شرکت‌های تعاونی بیشتر بر تامین نیازهای مشترک اعضا با مشارکت جمعی و مدیریت عادلانه منابع تمرکز دارند.

• 3- چه انواعی از شرکت‌های تعاونی وجود دارد؟

  شرکت‌های تعاونی را می‌توان بر اساس نوع فعالیت (تولیدی، توزیعی و خدماتی) و نوع عضویت (عام، خاص و بزرگ) دسته‌بندی کرد.

• 4- نحوه تخصیص سود در شرکت‌های تعاونی چگونه است؟

  تخصیص سود در شرکت‌های تعاونی باید طبق قوانین و اساسنامه به‌ صورت عادلانه انجام شود و شامل مواردی مانند ذخیره قانونی، حق تعاون و آموزش، پاداش به اعضا و کارکنان، تقسیم سود باقیمانده و اندوخته احتیاطی است.

• 5- چرا نرم‌افزارهای حسابداری در شرکت‌های تعاونی ضروری هستند؟

  نرم‌افزارهای حسابداری به دلیل پیچیدگی‌های حسابداری در شرکت‌های تعاونی ضروری هستند. این نرم‌افزارها باید توانایی ثبت سرمایه اعضا، مدیریت سهم و مشارکت، محاسبه عادلانه سود و گزارش‌گیری دقیق را داشته باشند.