قرارداد کار؛ مهمترین انواع قرارداد کاری + شرایط آنها

قرارداد کار، قرارداد یا توافقی بین کارمند و کارفرماست که کارمند برای انجام خدمت یا اموری و در ازای پرداخت هزینه، استخدام می شود. در مورد حقوق و دستمزد، مزایا و سایر شرایط کاری یک کارمند در طول فرآیند استخدام بین طرفین گفتگو انجام می شود. هر فردی که آماده کار است و قصد دارد در محلی به کار مشغول شود لازم است که با لیستی از قراردادهای کاری و تفاوت بین آنها آشنا شود سپس آن قرارداد را امضاء کند. لذا در این مقاله می خواهیم مهمترین فهرست از انواع این قراردادها را معرفی و توضیح دهیم.

تعریف قرارداد کار

در قدیم یک قرارداد کاری به صورت شفاهی بیان می‌شد و توافق ها بر اساس آن قرارداد صورت می‌گرفت. امروزه قرارداد شکل رسمی‌تر به خود گرفت و دارای انواع مختلفی است. قرارداد یک کار در حالت کلی یک سند رسمی یا به عبارتی نوعی قرارداد است که در قانون کار برای درج حقوق و مسیولیت های بین دو طرف یک معامله استفاده می‌شود. قراردادی بین کارمند و کارفرماست که باید تمام شرایط کار به طور واضح نوشته شود و در صورت توافق بین آن دو امضاء صورت گیرد. در صورت بروز اختلاف بین طرفین در مورد شرایط استخدام، طرفین می توانند به مفاد قرارداد رجوع کنند.

ماده 7- قرارداد کار عبارت است از یک قرارداد کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر در قبال دریافت حق السعی، کاری را برای مدت زمان موقت یا مدت غیر موقت برای کارفرما انجام می‌دهد .

انواع قرارداد کاری

قراردادهای کاری با توجه به مدت زمان کار، زمینه کاری، نوع شغل و غیره به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شود:

 از لحاظ نوع استخدام یا نوع شغل

الف) قرارداد مربوط به کار دولتی

در این نوع قرارداد، نقش اصلی کارفرما دولت است و افراد صرفنظر از نوع فعالیت و مدت قرارداد خود، دارای قرارداد دولتی هستند. انواع قراردادهای کاری دولتی خود به 3 گروه تقسیم می‌شوند.

- استخدام رسمی

در این نوع از قرارداد دولتی افراد برای استخدام باید گزینش‌های مربوط به آن شغل را طی کنند. افراد استخدام رسمی تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند. و کلیه تسهیلات و مزایای مربوطه طبق قرارداد استخدام رسمی به آنها تعلق می‌گیرد.

- پیمانی

یکی دیگر از قراردادهای کار دولتی، قرارداد استخدام پیمانی است که آن را قرارداد نیمه رسمی نیز می نامند. این نوع قرارداد در واقع بر اساس یک پیمان نامه است که در یک ارگان دولتی مشغول بکار می‌شوند. گاهی به دلیل رضایت از عملکرد فرد، قرارداد پیمانی تمدید یا منجر به استخدام رسمی می‌شود. نیروی قرارداد پیمانی زیر نظر آیین‌نامه‌ای تحت عنوان آیین‌نامه استخدامی پیمانی قرار می‌گیرند و تحت پوشش صندوق تامین اجتماعی هستند.

- نیروهای خدماتی

نیروهای قرارداد خدماتی که در واحدهای دولتی کار می‌کنند، عهده‌دار انواع مسیولیت‌های خدماتی و پشتیبانی بخشهای اصلی هستند. این گروه نیز طبق قانون کار فعالیت می کنند و تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی هستند. مثالی از کارکنان خدماتی می‌توان نیروهای حراستی و حفاظتی، آشپزخانه‌ها و آبدارخانه‌ها را نام برد.

ب) قرارداد کار خصوصی

قراردادهایی که در شرکتهای خصوصی و غیر دولتی منعقد می‌شوند در این گروه قرار می‌گیرند. مفاد اصلی این قراردادها بر اساس نظر و توافق بین کارفرما و نیروی کار است اما معمولا در این قرارداد نیز فرد تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار و از مزایای آن برخوردار می‌شود.

 از لحاظ مدت زمان

هریک از قراردادهای دولتی یا خصوصی از نظر مدت زمان قرارداد به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که در ادامه 10 مورد از این قراردادها را توضیح می‌دهیم.

1- قرارداد دایم یا غیر موقت

یکی از بهترین نوع قراردادهای کاریست که در آن به دلیل ویژگی دایمی بودن، امنیت شغلی وجود دارد. همانطور که از اسم این قرارداد پیداست یک قرارداد دایمی و برای مدت نامحدود است و در آن زمانی برای خاتمه کار وجود ندارد. در واقع فقط تاریخ شروع کار ثبت و تاریخی برای پایان آن ثبت نمی‌شود.

ماده 7 قانون کار-تبصره 2: کارهایی که طبیعت آن‌ها جنبه‌ی مستمر دارد، چنانچه مدت زمانی در قرارداد ذکر نشود، قرارداد دائمی تلقی می‌شود.

سوال: چرا قرارداد دایمی نسبت به قرارداد موقت در بین کارفرمایان محبوبیت کمتری دارد؟

در قرارداد دایمی اگر کارفرما قصد اخراج کارمندی را داشت، باید مطابق با فرآیند و مراحل خاصی که در قانون کار ذکر می‌شود اقدام کند همچنین دلیل موجهی مبنی بر اخراج کارگر که شورای اسلامی کار نیز با آن موافق است، داشته باشد. همین امر باعث می‌شود که کارفرمایان کمتر تمایل به انعقاد قرارداد دایمی دارند و ترجیح آن‌ها به کار با کارگران قرارداد موقت است.

2- قرارداد کاری موقت یا قرارداد برای مدت معین

این نوع از قرارداد، قراردادی با مدت زمان کارموقت است. تاریخ شروع و پایان معینی دارد. در این قرارداد قبل از زمان پایان قرارداد، معمولا جلسه‌ای بین طرفین برگزار می‌شود و در مورد ادامه همکاری یا تمدید قرارداد تصمیم می‌گیرند. قانون‌گذار در جهت حفظ حقوق کارگران قرارداد موقت، شرایطی را در نظر می‌گیرد و بر این اساس در زمان انعقاد قرارداد، طرفین قرارداد نمی‌توانند بر روی حقوقی توافق کنند که خلاف واقع و کمتر از مبلغی است که در قانون کار در نظر گرفته می‌شود.

بیشتر بخوانید: قرارداد کار موقت و نکات آن

3- قرارداد کار برای انجام کار معین

همانطور که از نام این نوع قرارداد پیداست برای انجام یک کار معین این قرارداد منعقد می‌شود و پس از اتمام آن کار، کارفرما هزینه‌ی اعلام شده را به نیروی کار پرداخت و قرارداد بین آنها پایان می‌یابد. در این نوع از قراردادها امکان فسخ یا لغو یک طرفه قرارداد وجود ندارد. به عنوان نمونه شهرداری تعدادی نیروی کارگر را جهت انجام یک پروژه‌ی مشخص مثلا ساخت یک دیوار در شهر استخدام و در قرارداد آن‌ها موضوع این پروژه به طور دقیق ذکر می‌شود.بعد از اتمام ساخت دیوار، قرارداد به پایان می‌رسد. مثال‌های دیگری از قرارداد برای انجام کار معین انجام یک پروژه برنامه نویسی برای یک سایت، ساخت یک ساختمان و... است.

4- قرارداد ساعتی

قرارداد ساعتی معمولا برای افرادی است که نیاز به حضور دایم و تمام وقت آن‌ها سر کار نیست. میزان حقوق فرد برای این نوع قراردادها به صورت ساعتی و بر اساس مجموع ساعات کار حساب می‌شود. قانون کار برای این نوع قراردادها نیز قوانین وشرایطی را در جهت حفظ حقوق کارگر پیش بینی می‌نماید.

تبصره 1 ماده 35: اگر مزد با ساعات انجام کار مرتبط باشد، مزد ساعتی و چنانچه بر اساس میزان انجام کار و یا محصول تولید شده باشد،‌ کارمزد و در صورتیکه بر اساس محصول تولید شده و یا میزان انجام کار در زمان معین باشد، کارمزد ساعتی، نام دارد.

بر اساس قانون کار هر فعالیتی که در قبال انجام کاری مزد پرداخت شود مشمول قانون کار می‌باشد و با توجه به اینکه قانون کار این نوع قرارداد کار را به رسمیت می‌شناسد لذا افراد قرارداد ساعتی نیز می‌توانند از مزایای بیمه تامین اجتماعی بهره مند شوند.

سوال: بیمه قرارداد ساعتی به چه صورت است؟

نحوه بیمه برای این نوع از قرادادها به این صورت است که برای هر 8 ساعت کاری، یک روز حق بیمه در نظر می‌گیرند.

5- قرارداد کار پیمانکاری

در قرارداد پیمانکاری انجام یک کار بطور کامل به یک پیمانکار سپرده می‌شود و پیمانکار متعهد می‌شود که در مدت زمان تعیین شده در قرارداد، کار را تحویل دهد. در این قراردادها باید کلیه خدماتی که مدنظر کارفرماست با جزییات بطور واضح درقرارداد ذکر شود. کارفرما مستقیما به نحوه انجام کار نظارت ندارد و حاصل و نتیجه کار برای او مهم است. در قرارداد پیمانکاری جزییاتی از جمله مبلغ قرارداد و چگونگی پرداخت آن نیز باید بیان شود.

صورت وضعیت و انواع بیمه در قراردادهای پیمانکاری

6- قرارداد کاری مشاوره‌ای

نوع دیگری از قرارداد است که یک طرف قرارداد کارفرما و طرف دیگر فردیست که در حوزه خاصی تخصص و توانایی مشاوره دارد. قرارداد مشاوره‌ای نمونه ای از قراردادهای پیمانکاریست. در طول این قرارداد نیروی مشاور نیازی به حضور مستمر در مجموعه ندارد و گاهی با چند جلسه مشاوره موضوع قرارداد خاتمه می‌یابد. در قراردادهای مشاوره ای دستمزد گاهی به صورت ساعتی محاسبه می‌شود (قرارداد مشاوره ساعتی). مثلا به ازای تعداد ساعاتی که در قرارداد برای مشاوره یا حضور در یک پروژه مشخص می‌شود، مبلغ آن نیز تعیین می‌شود.

7- قراردادهای آزمایشی یا کارآموزی

یکی دیگر از انواع قرارداد کاری، قراردادهای دوره آزمایشی هستند. در این قرارداد بعد از توافق اولیه بین کارفرما و نیروی کار،  فرد در یک بازه زمانی محدود یک الی سه ماهه به صورت آزمایشی استخدام می‌شود. در این مدت زمان نیروی مورد نظر مهارت و توانایی های خود را نشان می‌دهد و در صورت رضایت کارفرما از نحوه عملکرد او و همچنین رضایت نیرو از شرایط کاری مورد نظر، قرارداد اصلی منعقد می‌شود. قراردادهای کارآموزی نیز جزیی از قراردادهای آزمایشی محسوب می‌شوند. به عبارت دیگر در دوره کارآموزی فرد به کمک کارفرما مهارت‌های لازم را می‌آموزد و در راستای این آموزش ها،  وظایف تعیین شده را انجام می‌دهد. در قراردادهای آزمایشی نیز مانند بسیاری قرادادهای دیگر فرد مشمول حقوق و بیمه می‌تواند باشد و آزمایشی بودن منجر به تضییع حق نیروی کار نباید شود.

8-قراردادهای کارمزدی

در این نوع از قرارداد، مبلغ پرداختی به نیروی کار طبق دو عامل مدت زمان و میزان انجام کار تعیین و پرداخت می‌شود. طبق این قراداد، نیروی کار قول انجام کاری را در ازای دستمزد مشخص به کارفرما می‌دهد. کارمزد را می‌توان اینطور تعریف کرد: مزدی که بابت انجام مقدار کاری مشخص (که از نظر کمی قابل اندازه‌گیری یا شمارش باشد) به ازای هر واحد کار محاسبه می‌شود. کارمزد بر اساس اینکه آن کار توسط یک نفر یا گروهی از کارگران انجام شود به 3 دسته کارمزد انفرادی، کارمزد گروهی و کارمزد جمعی تقسیم می‌شود که در مورد کارمزد گروهی و جمعی مبلغ پرداختی به افراد بر اساس میزان مشارکت آن‌ها در کار است.

انواع قراردادهای کاری ممکن است به صورت تمام وقت یا پاره وقت باشند

9- قرارداد تمام وقت

در این نوع قرارداد، طبق قانون کار نیروی کار باید در روز 8 ساعت و در هفته مجموعا 44 ساعت کار کند. در این صورت یک نیروی تمام وقت خواهد بود و از حقوق و مزایای کامل نام برده در قانون کار بهره‌مند می‌شود.

10- کار پاره وقت

اگر فعالیت کارمند در طول یک 24 ساعت شبانه روز کمتر از 7 ساعت و 20 دقیقه ذکر شده در قانون باشد یا به عبارت دیگر مجموع ساعات کاری در طول هفته کمتر از 44 ساعت شود، قرارداد او از نوع پاره وقت خواهد بود. از جمله قراردادهای پاره وقت می‌توان کار افراد شاغل در حوزه بهداشت و درمان را نام برد. قراردادهای کار پاره وقت نیز مانند بسیاری از قرادادهای دیگر مشمول قانون کار است و جزییات بسیاری در مورد آن در قوانین کار وجود دارد.

شرایط قرارداد کار

برخی از موارد مهمی که در قراردادهای کاری معمولا باید درج ‌شود عبارتند از:

- اطلاعات دقیق دو طرف قرارداد؛

- موضوع قرارداد؛

- تاریخ شروع استخدام و قرارداد؛

- مدت زمان قرارداد؛

- مبلغ حقوق پرداختی؛

- شیوه و شرایط پرداخت حقوق؛

- ذکر مقررات مربوط به ساعات کار؛

- قوانین مربوط به تعطیلات و مرخصی؛

- ذکر عنوان شغل و شرح وظایف؛

- محل انجام کار؛

- شرایط بیمه نیروی کار؛

- مقررات شرکت یا محل کار؛

- شرایط تسویه حساب؛

و... .

سخن آخر

بحث در مورد انواع قراردادها زیاد است و ذکر جزییات تک تک آن‌ها در یک مقاله نمی گنجد. ما در این مقاله سعی کردیم کلیاتی از مهم ترین موارد قراردادهای کاری را ذکر کنیم. امیدواریم بتوانید از مطالب این مقاله استفاده لازم را ببرید و در هنگام انعقاد یک قرارداد با دید بازتری تصمیم بگیرید.

بیشتر بخوانید:
نمونه قرارداد حسابداری و خدمات مالی