انواع مالیات پنهان یا مالیات سیاه؛ ویژگیها + مزایا و معایب آن
بحث مالیات یکی از مباحث مهم در حسابداری و همچنین در بین کسب و کارها است. همانطور که می‌دانیم، مالیات انواع مختلفی دارد. نوعی از مالیات که افراد از وجود آن اطلاع ندارند مالیات پنهان است. در این مقاله به طور مفصل تر در این مورد صحبت می‌کنیم. پس تا پایان با ما همراه باشید.
مالیات پنهان یا مالیات سیاه چیست؟
مالیات پنهان یا مالیات سیاه به مالیاتی گوییم که افراد یا شرکت‌ها به طور غیررسمی و بدون ثبت در سیستم‌های مالیاتی کشور خود پرداخت می‌کنند. در واقع جزء مالیات های غیر مستقیم است و به صورت مستقیم و واضح بر روی فاکتور کالاها درج نمی‌شود. این نوع مالیات معمولاً به‌دلیل عدم شفافیت و نظارت بر فعالیتهای اقتصادی، به فرار از سیستم مالیاتی رسمی تعبیر می‌شود. به عبارت دیگر این نوع از مالیات بدون اطلاع فرد مصرف کننده روی کالاهای مصرفی اعمال می‌شود. مالیات‌های پنهان می‌توانند به شکل پرداخت‌های نقدی در زیرمیزی، عدم ثبت درآمدها یا عدم صدور فاکتورهای رسمی بروز کنند.
📖 مطالعه بیشتر: مالیات حقوق 1404؛ موارد مشمول و معاف + سامانه مالیات حقوق
هدف از مالیات پنهان چیست؟
هدف این نوع از مالیات، افزایش درآمد دولت بدون تاثیر منفی بر تقاضای کالا و خدمات از طریق افزایش قیمت مصرف‌کننده است. عوارض بزرگراه‌ها که بر روی خودروها اعمال می‌شود یا مالیاتی که روی قبوض تلفن اعمال می‌شود نمونه‌ای از مالیات پنهان است که بسیاری از افراد از مالیات درج‌شده آگاه نیستند.
📌 انواع مالیات پنهان
مالیات پنهان به چند نوع تقسیم می‌شود که در زیر به توضیح هرکدام می‌پردازیم:
1- مالیات سفر خارجی
مالیاتی که با سفر به کشورهای دیگر بر مسافر تحمیل می‌شود. این مالیات معمولاً شامل هزینه‌های خروج از کشور و عوارض مسافرتی است که ممکن است در صورت عدم ثبت و پرداخت، به‌عنوان مالیات پنهان تلقی شود.
2- مالیات بر کالاهای زیان‌آور
مالیات بر گناه یا مالیات بر کالای زیان آور، مالیات‌هایی است که بر روی محصولاتی که به سلامت عمومی آسیب می‌زنند، اعمال می‌شود و جنبه دینی و شرعی ندارد. مانند سیگار و مشروبات الکلی. در واقع خریدار بدون اطلاع مستقیم، هزینهٔ بیشتری پرداخت می‌کند، لذا این نوع از مالیات می‌تواند به‌عنوان مالیات پنهان محسوب شود.
3- مالیات صدور کارت و پروانه کسب
این نوع مالیات مربوط به هزینه‌های صدور پروانه کسب و کارت‌های شغلی مانند گواهینامه و کارت پایان خدمت است. برای صدور پروانه کسب هزینه ای برای حق تمبر دریافت می شود که این هزینه در واقع یک نوع مالیات پنهان است. بسیاری از کسب‌وکارها ممکن است از پرداخت این مالیات خودداری کنند.
4- مالیات تورمی
مالیاتی که به صورت غیرمستقیم ناشی از افزایش قیمتها و هزینه‌های زندگی شکل می‌گیرد و ممکن است افراد را به گریز از نظام مالیاتی ترغیب کند. به این ترتیب، درآمدهای غیررسمی در جریان این نوع مالیات بروز می‌کنند. با افزایش تورم و کاهش قدرت خرید مردم، مالیات تورمی بر مردم تحمیل می‌شود.
5- مالیات بر واردات
مالیاتی که بر کالاهایی که وارد کشور می‌شوند، وضع می‌شود. مانند پولی که از طریق اخذ هزینه گمرکی، حق ثبت سفارش کالا، یا عوارض اتومبیل‌های وارداتی و غیره دریافت می‌شود.
هدف از این نوع مالیات این است که مردم کمتر به خرید محصولات خارجی یا به عبارتی وارداتی اقدام کنند.
6- مالیات بر درآمد
مالیات بر درآمد شامل مالیاتی است که بر درآمدهای هر فرد یا شرکت وضع می‌شود و نوعی مالیات پنهان است. گریز از این مالیات، در بسیاری از موارد به شکل عدم اعلام کامل درآمدها و عدم پرداخت حق مالیات، به مالیات پنهان منجر می‌شود.
7-مالیات بر اقلام ضروری
هزینه‌هایی که بر قبوض آب، برق، تلفن، گاز و سایر اقلام روزانه‌ی ضروری درج می‌شود و افراد به آن توجه زیادی نمی‌کنند، شامل مالیات بر اقلام ضروری است.
عوامل شکل گیری مالیات پنهان
عوامل مختلفی باعث ایجاد و توجیه مالیات پنهان می‌شود:
1- نقص در نظام مالیاتی
قوانین مالیاتی پیچیده و ناپایدار که منجر به سردرگمی مودیان مالیاتی می‌شود.
2- نظارت ضعیف
ناکارآمدی و ضعف نظارت‌های دولتی بر فعالیتهای اقتصادی و عدم وجود سامانه‌های موثر برای ردیابی مالیاتها.
3- سیاست های مالی
گاهی برخی از سیاست‌ها و تصمیمات دولت ها باعث افزایش تورم و کاهش ارزش پول می‌شود که این امر در ایجاد مالیات پنهان نقش مهمی دارد. یا مثلا افزایش قیمت مواد اولیه یا نفت در بازارهای جهانی نیز به افزایش قیمت ها در داخل کشورها منجر می شود که در شکل‌گیری این نوع از مالیات اثر گذار است.
4- فرهنگ گریز از مالیات
عدم رعایت حقوق اجتماعی و نبود حس تعهد به پرداخت مالیات در بین مردم.
5- اوضاع اقتصادی
فشارهای اقتصادی و مالی، به‌خصوص در دوران رکود و تصمیمات دولت در زمینه مالیاتها و بودجه‌ها، می‌تواند به ایجاد مالیات پنهان منجر شود. در واقع مالیات را از طریق افزایش قیمتها جبران می‌کند.
مزایا و معایب مالیات پنهان
مزایا:
- جلوگیری از فرار مالیاتی؛
- افراد گردشگر، غیرمقیم و کسانی که در داخل کشور کار نمی‌کنند از طریق مالیات‌های پنهان به افزایش درآمد دولت کمک می‌کنند؛
- تاثیر مالیات پنهان بر روی رفتار مصرف‌کننده و کاهش تقاضا آنها برای کالاهای مضر.
- این مالیاتها با اجتناب از قیمت گذاری نامناسب، منجر به افزایش کارایی می‌شوند.
معایب:
- ایجاد نابرابری اقتصادی؛ افراد فقیر نسبت به ثروتمندان بار مالیاتی سنگینی را به سبب تقاضای غیر‌کششی و افزایش شکاف طبقاتی متحمل می‌شوند.
- ایجاد گرایش‌های تورمی که منجر به افزایش قیمتها و قیمت نهایی کالا می‌شود؛
- مالیاتی که بر سیگار و کالاهایی از این نوع، اعمال می‌شود گاهی باعث کاهش تقاضا می‌شود، هر چند که در مورد محصولات اعتیادآور رفتار افراد با افزایش قیمت کمتر تغییر می‌کند؛
- کمبود آگاهی عمومی یا کاهش شفافیت در توزیع مالیات؛
- اختلال در برنامه‌ریزی اقتصادی؛ عدم وجود آمار دقیق در مورد درآمدها و فعالیتهای اقتصادی، برنامه‌ریزی‌های اقتصادی را دشوار می‌کند.
روش مقابله با مالیات پنهان
✓ اصلاح نظام مالیاتی و سیاست‌های مالی
ساده‌سازی قوانین مالیاتی به‌نحوی که مودیان کمتر تحت فشار مالیاتی قرار بگیرند و دولت به جای افزایش هزینه ها به طور غیر مستقیم، از راه های مستقیم جهت تامین بودجه کشور خود استفاده کند.
✓ افزایش نظارت
تقویت مقامات نظارتی برای بررسی و پیگیری فعالیتهای اقتصادی غیررسمی.
✓ آگاهی بخشی عمومی
افزایش آگاهی مردم در مورد اهمیت مالیات و تاثیر آن بر جامعه.
✓ شفافیت مالی
دولت باید اطلاعات مرتبط با هزینه و درآمدهای خود را به صورت شفاف ارائه دهد تا مردم از میزان مالیات‌های پنهان که بر آنها اعمال می‌شود، اطلاع یابند.
★ اثرات مالیات پنهان بر اقتصاد و جامعه
مالیات پنهان می‌تواند اثرات وسیعی بر روی اقتصاد و جامعه بگذارد:
- کاهش قدرت خرید
یکی از اثرات مهم این مالیات، کاهش قدرت خرید مردم است. زیرا با افزایش هزینه ها و قیمتها مردم کمتر می‌توانند خرید کنند، لذا رفاه عمومی کاهش می‌یابد.
- تاثیر بر سرمایه گذاری
مالیات پنهان می‌تواند روی سرمایه‌گذاری اثر منفی بگذارد، زیرا افزایش هزینه ها باعث کاهش قدرت خرید مردم می‌شود، در نتیجه مردم انگیزه کمتری برای سرمایه گذاری پیدا می‌کنند که این امر می‌تواند باعث رکود اقتصادی گردد.
- بروز فساد
مالیات‌های پنهان گاهی با فساد اداری و اقتصادی همراه است، که اعتماد عمومی جامعه را کاهش می‌دهد.
- تاثیرات اجتماعی
نابرابری اجتماعی که ناشی از عدم پرداخت مالیات است می‌تواند به تنش‌های اجتماعی و نارضایتی عمومی منجر شود. زیرا افرادی که درآمد پایین‌تری دارند بیشتر از ثروتمندان تحت تاثیر این نوع از مالیات قرار می‌گیرند.
- اختلال در رقابت
کسب و کارهایی که در برابر مالیات پنهان قرار می‌گیرند، ممکن است فشار بیشتری برای کاهش قیمتها و رقابت ناعادلانه را تجربه کنند.
مثال‌هایی از مالیات پنهان در ایران
در ایران، نمونه‌هایی از مالیات پنهان شامل:
- فروشندگان دوره‌ای:
افرادی که بدون مجوز، کالاهای خود را در بازارهای روز می‌فروشند و مالیات پرداخت نمی‌کنند.
- مشاغل آزاد:
مانند پیمانکاران ساختمان و کارگران فصلی که اغلب بدون ثبت نام مالیاتی فعالیت می‌کنند.
- قیمت سوخت:
نمونه‌ای دیگر از مالیات‌های پنهان، افزایش قیمت سوخت است که بر روی هزینه های زندگی نیز اثر می‌گذارد.
- عوارض گمرکی:
افزایش عوارض گمرکی روی کالاهای وارداتی و مورد نیاز مردم که توسط فرد مصرف‌کننده پرداخت می‌شود نمونه‌ای از مالیات پنهان است که بر روی هزینه زنگی این افراد می‌تواند اثرگذار باشد
- مالیات خدمات:
مثال دیگر، مالیات برخی از خدمات مانند خدمات بانکی، خدمات ارتباطی، حمل و نقل و غیره است که مشمول مالیات بر ارزش افزوده هستند و در واقع به صورت غیر مستقیم به هزینه‌های نهایی خدمات افزوده می‌شوند.
- صدور مجوز:
مجوزی که برای انجام برخی از فعالیتهای اقتصادی توسط سازمان‌های دولتی صادر می‌شود، همراه با یکسری هزینه ها و پرداخت عوارض است که این عوارض به نوعی مالیات پنهان محسوب می‌شود.
نحوه دریافت مالیات پنهان
دریافت مالیات پنهان معمولاً به‌طور غیررسمی و با استفاده از روشهای زیر صورت می‌گیرد:
پرداخت‌های نقدی یا روشهای غیر رسمی: بسیاری از فعالان اقتصادی، درآمدهای خود را به صورت نقد و بدون رسید رسمی دریافت می‌کنند. یا ممکن است از راه‌های دور زدن نظام مالیاتی به صورت غیرمستقیم، غیر رسمی یا غیرقانونی اقدام کنند.
عدم صدور فاکتور: گاهی اوقات در برخی کسب و کارها، فاکتور رسمی صادر نمی‌شود و همین امر موجب فرار مالیاتی نیز می‌شود.
سخن آخر
مالیات پنهان یکی از چالش‌های جدی در نظام مالیاتی کشور است. با توجه به پیامدهایی که این نوع از مالیات بر اقتصاد و جامعه دارد، اصلاحات اساسی در نظام مالیاتی، تقویت نظارت و افزایش آگاهی عمومی ضروری است. فقط با یک عملکرد جامع و هماهنگ می‌توان به کاهش این مشکلات و تقویت ساختار اقتصادی کشور کمک کرد.
در دوره‌های آموزش حسابداری آموزشگاه حصین حاسب در سطح مدیران به طور مفصل تر از مباحث مالیاتی بحث و گفتگو خواهد شد. پیشنهاد می‌کنیم این دوره بی نظیر را از دست ندهید.
سوالات متداول
-
1- هدف از مالیات پنهان یا مالیات سیاه چیست؟
هدف اصلی این نوع مالیات، افزایش درآمد دولت بدون تاثیر منفی بر تقاضای کالا و خدمات از طریق افزایش قیمت مصرف‌کننده است.
-
2- انواع مالیات پنهان شامل چیست؟
انواع مالیات پنهان به چند نوع تقسیم می‌شود که عبارتند از: مالیات سفر خارجی، مالیات بر کالاهای زیان‌آور، مالیات صدور کارت و پروانه کسب، مالیات تورمی، مالیات بر واردات، مالیات بر درآمد و مالیات بر اقلام ضروری.
-
3- مالیات‌های پنهان چه اثری بر روی اقتصاد دارد؟
مالیات پنهان می‌تواند اثرات گسترده‌ای بر روی اقتصاد و جامعه بگذارد؛ از جمله: کاهش قدرت خرید مردم، تاثیر منفی بر سرمایه گذاری، بروز فساد، تاثیرات اجتماعی و اختلال در رقابت. برای شرح این موراد به متن مقاله رجوع نمایید.
- پیش دانشگاهی ، فنی حرفه ای و دانشگاه
- پیش پرداختها ، سپرده ها و سایر حسابها
- توسعه فردی
- مالیات‌های تکلیفی - اجاره و حقوق
- سود و زیان و بهای تمام شده
- انبار و موجودی کالا
- حسابداران دورکار و پروژه ای
- سامانه ثبت شرکت‌ها و جامع تجارت
- معرفی نرم افزارهای حسابداری
- کارفرماها ، سرمایه گذاری و مدیریت پول
- حقوق و دستمزد و تامین اجتماعی
- سامانه مودیان و ارزش افزوده
- مالیات بردرآمد اشخاص حقیقی و حقوقی
- حسابداری انواع شرکت‌ها و کسب و کارها
- زبان و مفاهیم حسابداری
