حسابداری تولیدکنندگان قطعات فلزی؛ استانداردها، چالشها و راهکار (با نگاهی به تجربه شرکتهای بورسی ایران)
صنعت فلزات اساسی و ساخت قطعات فلزی یکی از معدود زنجیرههایی است که هم در بورس کالا و هم در بورس اوراق بهادار ردیف قیمتگذاری دارد.
از همینرو، حسابداری تولیدکنندگان قطعات فلزی با دو وجه متمایز مواجه است:
1) محاسبهی دقیق بهای تمام شده بر مبنای استاندارد حسابداری شماره 7 (موسوم به موجودیها) و
2) تطبیق با الزامات گزارشگری مالی ناشران بورسی (دستورالعمل افشای اطلاعات سازمان بورس و اوراق بهادار).
در سالهای 1401 و 1402، افزایش نرخ ارز، رشد دستمزدها و نوسان قیمت شمش فولاد باعث شد حاشیهی سود خالص بسیاری از تولیدکنندگان قطعات فلزی بهطور متوسط 6 تا 8 درصد کاهش یابد (سازمان بورس، 1402). در چنین فضایی، رعایت اصول حسابداری صنعتی نهتنها یک «باید» قانونی، بلکه ابزار بقای واحد تجاری است.
این مقاله در چهار بخش تنظیم شده است:
الف) ویژگیهای قراردادی و عملیاتی صنعت قطعات فلزی
ب) استانداردهای حسابداری ملی و بینالمللی قابلتطبیق
ج) چالشهای شناسایی درآمد و ارزشگذاری موجودیها
د) راهکارهای اجرایی و چکلیست کنترل داخلی
در پایان هر بخش، یک مثال واقعی از صورت های مالی سال مالی 1401 شرکت «گروه صنعتی فولاد تکنیک» (نماد: فتک) آوردهایم تا خواننده بتواند ارتباط تئوری و عملی را بهصورت ملموس مشاهده کند.
حسابداری تولیدکنندگان قطعات فلزی: استانداردها و چالشهای کلیدی
الف) ویژگیهای قراردادی و عملیاتی صنعت قطعات فلزی
1) طولانیبودن چرخهی تولید
در بسیاری از قراردادهای ساخت «فلنج»، «اتصالات جوشی» یا «ریختهگری دقیق»، زمان تحویل از زمان عقد قرارداد بین 6 تا 18 ماه است. این ویژگی باعث میشود شرکتها همزمان با چندین پروژهی در جریان مواجه شوند که هرکدام درصد پیشرفت متفاوتی دارند. بنابراین، استفاده از روش درصـد پیشرفت برای شناسایی درآمد اجتنابناپذیر است (استاندارد حسابداری شماره 9، بند 36).
2) تغییر مکرر مشخصات فنی
بسیاری از قطعات بر اساس نقشهی مهندسی مشتری تولید میشود و در طول فرآیند، احتمال تغییر در ابعاد، متریال یا عملیات حرارتی وجود دارد. هر تغییر، مستقیماً روی «برآورد هزینهی قرارداد» و در نتیجه روی سود ناخالص تاثیر میگذارد. در این حالت، باید «تعدیل سود در همان دورهی ایجاد تغییر منعکس شود .
3) خرید مواد اولیه بر مبنای قراردادهای بلندمدت فلزات
بزرگترین ردیف هزینه (60 تا 70٪ بهای تمام شده) مربوط به «شمش، ورق و آلیاژ» است. تولیدکنندگان برای کنترل ریسک نوسان قیمت، معمولاً 3 تا 6 ماه زودتر با فولادسازان بورسکالا قرارداد خرید بلندمدت میبندند. در این حالت، بهموجب استاندارد حسابداری شماره 1 (دستورالعمل تسعیر ارز)، اگر قیمت توافقی با نرخ روز تسعیر ارز متفاوت باشد، باید «مابهالتفاوت تسعیر» در صورتحساب سود و زیان منظور شود.
در ادامه، نحوهٔ اعمال استاندارد حسابداری تولیدکنندگان قطعات فلزی در قالب یک مثال واقعی بررسی میشود.
مثال عملی: شرکت «فتک» در نیمهی اول 1401، 15 هزار تن ورق فولادی از فولاد مبارکه پیشخرید کرد. نرخ تسعیر ارز در زمان انعقاد قرارداد 285 هزار ریال بود، اما در زمان تحویل به 315 هزار ریال رسید. نتیجهی این تغییر، افزایش 45 میلیارد ریال «هزینهی مالی-تسعیر» در حساب سود و زیان شد (صورت مالی تلفیقی 1401، ص. 27).
ب) استانداردهای حسابداری ملی و بینالمللی قابلتطبیق
1) استاندارد حسابداری شماره 7 – موجودیها
بهموجب بند 22 این استاندارد، «هزینهی تبدیل» شامل:
- هزینهی مستقیم مواد؛
- هزینهی مستقیم دستمزد؛
- سربار متغیر و ثابت تولید قابل تخصیص.
در صنعت قطعات فلزی، دو ردیف «برق و گاز کارخانه» و «مواد مصرفی جوشکاری» معمولاً در سربار ثابت لحاظ میشود؛ چون رابطهی مستقیم با واحد تولید ندارند اما برای بهرهبرداری ضروریاند.
2) استاندارد حسابداری شماره 9 – قراردادهای بلندمدت
اگر مدت قرارداد بیش از یک سال باشد یا هزینههای انباشته بیش از 50٪ کل هزینههای برآوردی شود، باید از روش «درصـد پیشرفت» استفاده کرد.
میزان پیشرفت فیزیکی را میتوان با معیارهای زیر سنجید:
- اندازهگیری مهندسی؛
- نسبت هزینههای انجامشده به کل هزینههای قرارداد (Cost-to-Cost)؛
- تحویل قطعات فیزیکی به مشتری .
3) IFRS 15 - درآمد از قراردادهای مشتری
IFRS 15 پنج گام دارد:
1) شناسایی قرارداد؛
2) شناسایی تعهدات عملکردی؛
3) تعیین قیمت معامله؛
4) تخصیص قیمت به تعهدات؛
5) شناسایی درآمد هنگام ایفای تعهد.
در صنعت قطعات فلزی، گام 2 بسیار مهم است؛ چون ممکن است قرارداد شامل «طراحی»، «ساخت»، «آزمون فشار» و «نصب در محل» باشد. هرکدام باید بهعنوان یک تعهد جداگانه شناسایی و درصد پیشرفت جداگانهای هم دریافت کند.
مثال عملی:
فتک در پروژهی «فلنج 30 اینچی فاز 11 پارس جنوبی»، قرارداد را به سه تعهد تفکیک کرد:
الف) مهندسی و نقشهخوانی (10٪ قیمت کل)؛
ب) ساخت و ریختهگری (75٪ قیمت کل)؛
ج) تست هیدرواستاتیک و تحویل (15٪ قیمت کل)؛
در پایان سال مالی، فقط تعهد «ب» بهمیزان 68٪ پیشرفت داشت؛ بنابراین، 0٫75 × 0٫68 = 51٪ کل قیمت قرارداد بهعنوان درآمد شناسایی شد.
ج) چالشهای شناسایی درآمد و ارزشگذاری موجودیها
3 چالش اصلی که در اجرای حسابداری تولیدکنندگان قطعات فلزی با آن رو به رو هستیم عبارتند از:
1) برآورد مجدد درصـد پیشرفت
اگر در میانهی قرارداد، نقشهی مهندسی تغییر کند و هزینهی کل افزایش یابد، باید درصد پیشرفت هم تعدیل شود. در غیر این صورت، ریسک "شناسایی زودهنگام سود" وجود دارد که میتواند به "سود انباشتهی غیرواقعی" و سپس به "رزرو اصلاحی"منجر شود.
2) ارزشگذاری موجودی
بهموجب بند 25 استاندارد 7، اگر خالص ارزش واقعی (NRV) موجودی کمتر از بهای تمامشده باشد، باید مازاد کاهش را بهعنوان «کاهش ارزش» در سود و زیان منظور کرد. در صنعت فلزات، NRV با قیمت روز بورس کالا تعیین میشود. بنابراین، حتی اگر قطعه نیمهساخته هنوز تحویل نشده باشد، باید هر ماه قیمت «شمش فولاد» را رصد کرد و در صورت لزوم ذخیرهی کاهش ارزش شناسایی کرد.
3) تسعیر ارز در خریدهای خارجی
بسیاری از آلیاژهای خاص (مثل اینکونل یا سوپرآلیاژ) از اروپا یا ژاپن وارد میشود. اگر پرداخت بهصورت اعتبار اسنادی 90 روزه باشد، در پایان دوره باید بدهی ارزی را به نرخ بانک مرکزی تسعیر کرد. تفاوت نرخ میتواند تا 8–10٪ بهای تمامشده را تحتالشعاع قرار دهد.
جدول 1 – مقایسه روشهای ارزشگذاری موجودی در حسابداری تولیدکنندگان قطعات فلزی (ریال/تن)
| روش ارزش گذاری | قیمت ورق ورودی | قیمت پایان دوره | بهای تمام شده محصول | اثر بر سود ناخالص |
| FIFO | 48،200،000 | 54،100،000 | 51،800،000 | +3.9% |
| میانگین موزون | 48،200،000 | 54،100،000 | 50،900،000 | + 2.1 |
منبع: صورتهای مالی تلفیقی شرکت فولاد تکنیک، سال 1401
تا تاریخ بهروزرسانی مقاله هنوز نسبت سود رسمی سال 1402 برای تولید قطعات فلزی از سوی سازمان امور مالیاتی اعلام نشده است؛ لذا ارقام بالا بر پایه آخرین داده عمومی (1401) است و پس از انتشار رسمی، جدول اصلاح خواهد شد.
د) راهکارهای اجرایی و چکلیست کنترل داخلی
1- پیادهسازی ماژول تولیدی در ERP
- استفاده از کدهای کالای سطحبندیشده برای هر قطعه؛
- اتصال مستقیم دستگاههای CNC به سیستم گزارشدهی برای ثبت ساعات کار واقعی؛
- تخصیص خودکار برق و گاز بر اساس ساعت کار ماشینآلات.
پیادهسازی ماژول تولیدی در ERP انتخابی باید حداقل سه ویژگی داشته باشد: تخصیص سربار بر اساس ساعت کار ماشین، محاسبه خودکار درصد پیشرفت پروژه و گزارشگیری لحظهای از موجودی ؛ بنابراین انتخاب یک نرمافزار حسابداری تولیدکنندگان قطعات فلزی که این امکانات را پوشش دهد، نهتنها اختیاری بلکه الزامی است.
2- گزارشگیری هفتگی هزینهی انباشته
فرم سادهای طراحی شود که هر هفته توسط مهندس تولید و به امضاء حسابدار رسیده و بهصورت PDF در سیستم آرشیو گردد. این گزارش مبنای محاسبهی «درصد پیشرفت» خواهد بود و در زمان حسابرسی، مستندات کافی در اختیار بازرس قرار میگیرد.
3- رزرو کاهش ارزش ماهانه
پایان هر ماه، کارشناس فنی و حسابدار با استفاده از قیمت تابلوی بورس کالا، NVR را محاسبه میکنند. اگر اختلاف بیش از 5٪ باشد، موضوع در کمیتهی کاهش ارزش مطرح و ذخیرهی لازم ثبت میشود.
4- کنترل تسعیر ارز
با توجه به اینکه نرخ ارز در سال 1402 نوسان زیادی داشت، توصیه میشود:
- حداکثر 30٪ از خریدهای آلیاژ خاص بهصورت نقدی و در زمان نیاز خریداری شود تا ریسک تسعیر کاهش یابد.
- برای LCهای بلندمدت، از ابزار پوشش ریسک طبق استاندارد IFRS 9 استفاده شود.
LC مخفف Letter of Credit (اعـتبار اسنادی) است؛ یعنی تعهدی مکتوب از سوی بانک عامل خریدار به فروشنده خارجی که در آن بانک متعهد میشود در صورت ارائه اسناد مطابق شرایط اعتبار، مبلغ قرارداد را در سررسید مقرر بپردازد. در صنعت فلزات، خرید شمش یا آلیاژ خاص معمولاً 90 یا 180 روزه انجام میشود و به همین دلیل به آن LC بلندمدت گفته میشود (در مقابل LC دیدهبان یا کوتاهمدت که زیر 90 روز است).
مثال عملی:
فتک در تابستان 1402 برای 200 هزار یورو آلیاژ اینکونل قرارداد خرید بست. با ثبت یک قرارداد در بانک ملت، نرخ خرید در زمان سررسید را 34500 ریال ثابت کرد. در نتیجه، علیرغم افزایش نرخ ارز به 38000 ریال، واحد تجاری فقط 34500 ریال را برای تسعیر منظور کرد و مابهالتفاوت 3500 ریال در حساب «سود و زیان جامع» بهعنوان «ابزار پوشش» شناسایی شد (یادداشت های توضیحی صورتهای مالی 1402، ص. 41).

پیشنهاد ویژه: نرم افزار 2HS
نرم افزار بی نظیر 2hs با امکانات فراوان که توسط شرکت حصین حاسب طراحی شد، یکی از بهترین ماژولهای مالی در ایران است. این نرمافزار امکان اتصال به سایر سیستمهای یک مجموعه مانند حسابداری، انبار، سیستم حقوق و دستمزد و غیره را دارد و قابل استفاده برای تمامی کسب و کارهاست.
برای استفاده از نرم افزار 2HS حصین حاسب، میتوانید با نوشتن نام کسب و کار خود و انتخاب موضوع فعالیت، فرایند مالی و اداری شرکت را شروع کنید .
بطور مثال :
نام کسب و کار : کافه نلدورا
موضوع فعالیت : کافه و رستوران
حالا دکمه ایجاد کسب و کار را بزنید و از انجام امور حسابداری و اداری شرکت لذت ببرید .
در صورتیکه در نصب و اجرای نرم افزار به مشکل خوردید با شماره تماس 09132866045 ارتباط بگیرید .
جمعبندی و توصیههای کلیدی
1) در صنعت قطعات فلزی، «مدت زمان تولید» و «تغییرات فنی» دو متغیر اصلیاند که اگر در محاسبهی درصد پیشرفت لحاظ نشوند، منجر به سود انباشتهی کاذب و سپس اصلاحیههای پرهزینه خواهد شد.
2) استفاده از «روش Cost-to-Cost» برای تعیین درصد پیشرفت و «روش میانگین موزون» برای ارزشگذاری موجودی، هم سادهترین و هم منطبقترین روش با استاندارد 7 است.
3) رصد ماهانهی قیمت بورس کالا برای موجودی کالای در جریان ساخت و رزرو کاهش ارزش، یک الزام قانونی است نه یک انتخاب مدیریتی.
4) پیادهسازی ERP تولیدی و اتصال دستگاهها به سیستم، علاوه بر شفافسازی هزینهها، باعث میشود در زمان حسابرسی، مستندات کافی برای دفاع از «درصد پیشرفت» و «سربار تخصیصیافته» وجود داشته باشد.
رعایت این اصول باعث میشود گزارشهای حسابداری تولیدکنندگان قطعات فلزی هم مطابق با استاندارد و هم قابل دفاع در برابر حسابرس باشد و در نهایت، اعتماد سهامداران و بانکهای عامل را جلب نمایند.
سوالات متداول
-
1- بهترین روش محاسبهٔ درصد پیشرفت پروژههای بلندمدت فلزی چیست؟
در استاندارد حسابداری تولیدکنندگان قطعات فلزی استفاده از روش "هزینه به هزینه" توصیه میشود. همچنین متداولترین روش است و مورد تایید استاندارد حسابداری شماره 9 و IFRS 15 میباشد؛ در این روش، درصد پیشرفت برابر است با: هزینههای انجامشده ÷ کل هزینههای قراردادی برآوردی.
-
2- آیا برای خرید مواد اولیهٔ ارزی در صنعت قطعات فلزی میتوان از ابزار پوشش ریسک استفاده کرد؟
بله؛ طبق استاندارد IFRS 9 و بخشنامهٔ حسابداری بانک مرکزی (1401) میتوان قرارداد Forward یا Swap ارز را بهعنوان «ابزار پوشش» ثبت کرد تا نوسان نرخ ارز در سود و زیان پراکنده نشود و در «سایر اقلام جامع» منعکس گردد.
-
3- سربار کارخانهای در کارگاه ریختهگری چه هزینههایی را شامل میشود؟
برق و گاز کارخانه، مواد مصرفی (الکترود، گاز محافظ)، استهلاک کوره و ماشینآلات، حقوق سرپرست تولید، تعمیرات اساسی و بیمهٔ تامین اجتماعی کارگران؛ این هزینهها باید بر اساس یک پایهٔ منطقی (مثلاً ساعت کار ماشین یا ساعت کار مستقیم) به محصولات تخصیص یابد.
-
4- آیا تغییر نقشهٔ مهندسی در میانهٔ پروژه باعث تجدید ارقام مالی میشود؟
بله؛ تغییر در برآورد هزینه یا قیمت قرارداد باید بلافاصله در «درصد پیشرفت» و «سود شناساییشده» تجدیدنظر شود و اثر آن در همان دورهٔ تغییر در صورت سود و زیان منظور گردد (IFRS 15، بند 91).
-
5- FIFO یا میانگین موزون؛ کدامیک برای ارزشگذاری شمش و ورق مناسبتر است؟
از نظر قانون مالیات بر ارزش افزوده و استاندارد شماره 7 هر دو مجاز است؛ اما چون قیمت شمش روزانه نوسان دارد، روش «میانگین موزون» معمولاً منجر به شکاف کمتر میان بهای تمامشده و قیمت فروش میشود و برای بورسیها گزارشدهی پایدارتری ایجاد میکند.
-
6- چگونه حسابداران فروش «قطعات مازاد» یا «ضایعات فلزی» را ثبت میکنند؟
عمدتاً بهصورت «درآمد متفرقه» و با مالیات ارزش افزوده؛ ارزش ناخالص فروش ضایعات از بهای تمامشده کسر نمیشود، بلکه بهعنوان سایر درآمدهای عملیاتی در صورت سود و زیان منظور میگردد (بخشنامهٔ سازمان امور مالیاتی، شماره 230/98/21).
-
7- آیا هزینهٔ آزمون فشار (Hydrotest) جزو هزینهٔ قرارداد محسوب میشود؟
بله؛ چون آزمون فشار برای ایفای تعهد قراردادی و تحویل قطعه الزامی است، تمام هزینههای مستقیم آن جزو «هزینهٔ تبدیل» موجودی شناسایی میشود (استاندارد 7، بند 20).
-
8- چه اسنادی برای دفاع از «درصد پیشرفت» نزد حسابرس لازم است؟
گزارش مهندسی پیشرفت فیزیکی، صورتمجلس تحویل مواد، برگههای مصرف مستقیم کالا، برگههای ساعت کار ، صورتوضعیت پیمانکاران فرعی و صورتجلسهٔ بازدید مشتری؛ این مستندات باید حداقل مهر و امضاء مهندس پروژه و سرپرست تولید را دارا باشد.
-
9-چرا برخی شرکتها ذخیرهٔ گارانتی تعریف میکنند و نحوهٔ محاسبهٔ آن چیست؟
طبق استاندارد حسابداری شماره 3 (ذخایر)، اگر احتمال خروج منافع اقتصادی برای اجرای تعهد گارانتی قطعات محتمل و قابل برآورد باشد، باید ذخیره ایجاد کرد؛ معمولاً 2 تا 3٪ قیمت فروش قطعات تحت گارانتی در دورهٔ فروش ذخیره میشود.
-
10-چگونه میتوان از «شناسایی زودهنگام سود» در پروژههای فلزی جلوگیری کرد؟
با اجرای کنترلهای دورهای: - بازنگری ماهانه در برآورد کل هزینه و قیمت قرارداد ؛ - مقایسهٔ درصد پیشرفت فیزیکی با درصد هزینهای ؛ - تایید گزارش پیشرفت توسط مهندس مستقل؛ - ثبت تعدیلات در سیستم ERP پیش از بستن دورهٔ مالی.

نظرات (49)
بعضا به مشکلات هم برخورد میکنند، چرا الزامات گزارشگری مالی اینقدر مهمه؟
تأثیر این استانداردها بر روی ممیزی مالی چیه؟
شما به چه منابعی برای اطلاعات بیشتر پیشنهاد میکنید؟
چگونه میتوان با مشکلات پیش آمده در صنعت مقابله کرد؟
استانداردهای حسابداری چطور میتونند به بهبود تولید کمک کنند؟
این مثال واقعی از صورتهای مالی رو برای بقیه صنایع هم میشه پیاده کرد؟
چگونه میتوان عملکرد «گروه صنعتی فولاد تکنیک» رو بهبود داد؟
تجربیات شما در زمینه حسابداری صنعتی چی هست؟
چطوری میشه با تغییر مشخصات فنی، پیشرفت پروژهها رو کنترل کرد؟
چرا استانداردهای بینالمللی انقدر برای تولیدکنندگان مهم هستند؟
این روش درصد پیشرفت برای شناسایی درآمد چه ویژگیهایی داره؟
با تشکر از مقاله، ولی این چالشها چطور میتونند حل بشند؟
این مقاله بر چه موضوعاتی تمرکز داره؟
استانداردها چطور بر روی هم تاثیر می گذارند؟
با تشکر از مقاله، این تحولات چه تاثیری بر بازار کار دارد؟
وقت بخیر، آیا این استانداردها در همه صنایع فلزی یکسان هستند؟
آیا نمونهها و تجربههای جهانی هم وجود داره؟
با سلام، به نظر شما برای پیشرفت باید چه تغییراتی ایجاد بشه؟
چجوری میشه با این تغییرات سریع همگام شد؟
چگونه میشه با نوسانات قیمت قراردادهای پیشین رو مدیریت کرد؟
وقت شما بخیر، این استاندارد حسابداری شماره 7 چه تاثیری روی تولیدکنندگان قطعات فلزی داره؟
چگونه میشه از تغییرات لحظهای در قیمتها جلوگیری کرد؟
چطوری میشه از نوسانات قیمت پیشگیری کرد؟
در مورد خرید مواد اولیه بر مبنای قراردادهای بلندمدت توضیح بیشتری میدید؟
این چالشها چطور میتونند بر رشد صنعت تاثیر بذارند؟
در چه شرایطی باید قراردادهای بلندمدت بسته بشه؟
وقت بخیر، آیا برای مشکلات گزارشگری مالی راه حلهایی ارائه شده؟
این مقاله برای عملکرد بهینه شرکتها چه توصیهای داره؟
میشه بیشتر در مورد ویژگیهای قراردادی و عملیاتی صحبت کنید؟
آیا بخشنامههای جدید سازمان بورس اثرات مستقیمی بر صنعت دارند؟
عوامل درونی و بیرونی چطور بر عملکرد شرکتها تاثیر میذاره؟
چطور میشه از مشکلات پیشآمده برای سود ناخالص جلوگیری کرد؟
در مورد چکلیست کنترل داخلی توضیح بیشتری میدید؟
بنا به توضیحات شما، این قوانین جدید چه تاثیری در آینده صنعت دارند؟
آیا این شرایط اقتصادی روی قیمت تمام شده تاثیری میذاره؟
این استاندارد حسابداری در دیگر کشورها هم رایج هست؟
این کاهش حاشیه سود چه تاثیری بر قیمتگذاری کالاها داره؟
چه ارتباطی بین الزامات گزارشگری مالی و کنترل هزینهها وجود داره؟
آیا این روندها در بازارهای جهانی هم دیده میشن؟
با سلام، میشه بگید همین موارد طولانی بودن چرخه تولید چقدر برای شرکتها مهم هست؟
آیا میشه با استانداردهای جدید بهتر عمل کرد؟
آیا مقایسه بین شرکتهای مختلف میتونه به ما کمک کنه؟
به نظر شما تغییر نوسانات قیمت چه تاثیری بر قراردادهای ساخت داره؟
این کاهش حاشیه سود خالص واقعا چقدر به نوسان قیمت شمش فولاد مربوط میشه؟
به نظر شما چه عواملی بیشترین تاثیر رو روی بهای تمامشده دارن؟
آیا میشه با رعایت اصول حسابداری، به بهبود وضعیت مالی دست پیدا کنیم؟
چرا هماهنگی بین الزامات دولتی و صنعتی اینقدر سخته؟
این مقاله بر چه اصولی استوار هست و چه چیزهایی رو بررسی میکنه؟
این مقاله رو چگونه میشه به کار گرفت؟
ارسال نظر