حسابرسی؛ انواع آن- نکات مراحل حسابرسی شرکتها

حسابرسی یعنی بررسی گزارش مالی یک سازمان یا واحد تجاری. این امر باعث تعیین وضعیت مالی سازمان در یک دوره زمانی می شود تا از درستی ادعای سازمانها در ارائه اطلاعات مالی و صورت های مالی اطمینان حاصل شود.
حسابرسی شرکتها می تواند به صورت داخلی توسط کارکنان سازمان و یا به صورت خارجی توسط شخصی مستقل از آن سازمان انجام شود.
در این مقاله ابتدا منظور از حسابرس و انواع حسابرس را توضیح می‌دهیم سپس به بیان نکات مهم مراحل حسابرسی یک شرکت می‌پردازیم. پس تا پایان با ما همراه باشید. قطعا ضرر نمی‌کنید.

حسابرس کیست؟

اسناد و مدارکی که حسابداران مطابق قوانین و استانداردهای حسابداری، تهیه و جمع آوری می‌کنند، توسط شخص یا اشخاصی (حقیقی یا حقوقی) بررسی می‌شود که به آن‌ها حسابرس گوییم. به عبارتی حسابرسان بر کار افراد حسابدار نظارت می‌کنند.

حسابرسی شرکتها چیست؟

در پاسخ به این سوال در یک کلام می‌توان گفت، یعنی رسیدگی  به حساب ها. حساب ها شامل اسناد مربوط به صورت های  مالی و رویداد های مالی هستند که طبق استاندارد ها و اصول حسابداری، تنظیم شدند.

هدف از حسابرسی شرکتها

هدف اصلی ارزیابی و بازرسی اسناد حسابداری یا به عبارتی همان حسابرسی یک سازمان، سنجش صحت و اعتباربخشی به گزارشات مالی آن است. اگر در جریان این بررسی ها تقلب یا اشتباهی در اسناد رخ داده باشد، حسابرس آن را گزارش خواهد داد.

انواع حسابرس

انواع افراد حسابرس بطور کلی به گرو‌های زیر تقسیم می‌شوند:

1 - حسابرس داخلی

حسابرسانی که توسط مدیران و صاحبان یک مجموعه برای حسابرسی امور مالی داخلی شرکت انتخاب می‌شوند حسابرس داخلی گویند.

2- مستقل

افراد حسابرس مستقل، کارمند یک سازمان نیستند یا گاهی افرادی هستند که در موسسات حسابرسی مشغول کارند و توسط مدیریت یک شرکت‌ دعوت به همکاری می‌شوند تا در قالب یک قرارداد اقدام به حسابرسی آن مجموعه کنند.

در تعریف دیگر از حسابرس مستقل یعنی فردی که ارزیابی امور مالی شرکت ها را در ازای دریافت حقوق انجام می دهد.

3- دولتی

حسابرس دولتی یعنی فردی که وظیفه بررسی معاملات یک سازمان دولتی در جهت اظهارنظر در مورد اینکه فعالیتهای مالی آن سازمان طبق اصول رایج حسابداری دولتی در صورت‌ها و گزارشات مالی ارائه شده است یا خیر، را برعهده دارد.

وظایف فرد حسابرس

وظایف مهم افراد حسابرس شامل موارد زیر است:

- ارزیابی صحت و دقت صورتهای مالی؛
- بررسی رعایت اصول حسابداری و اصول مالی؛
- بررسی سیستم های گزارش مالی و حسابداری جهت اطمینان از عملکرد سازمان؛
- رعایت اصول مدیریتی و اخلاقی؛
- ارزیابی رعایت اصول حاکمیت بر شرکت و اصول مدیریت ریسک؛
- ارائه پیشنهاد برای افزایش کارایی و بهبود سیستمهای مالی به مدیران شرکت؛
- بررسی رعایت اصول مالیاتی، حقوقی و قانونی در یک سازمان.

سازمان حسابرسی

بعد از پیروزی انقلاب در سال 57، شرکت‌های انتفاعی و غیرانتفاعی فراوانی ملی شدند یا تحت مدیریت دولت قرار گرفتند. برای حسابرسی این‌ موسسات و شرکتها، سه موسسه در بخش عمومی ایران تحت عناوین موسسه سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه، موسسه بنیاد مستضعفان و موسسه حسابرسی شاهد تشکیل شدند و هر یک بازرسی قانونی گروهی از شرکت‌ها را بر عهده گرفتند. در سال 1362 مقرر شد با ادغام این سه موسسه و شرکت سهامی (که در سال 1350 تشکیل شده بود) سازمان حسابرسی تشکیل شود. اساسنامه قانونی این سازمان در سال 1366 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و به‌این‌ترتیب، این سازمان به‌صورت یک موسسه‌ دارای شخصیت حقوقی و وابسته به وزارت امور اقتصادی و دارایی تشکیل شد.

معرفی انواع حسابرسی شرکتها

حسابرسی شرکتها انواع مختلفی دارد که عبارتند از:

حسابرسی صورت های مالی، حسابرسی رعایتی، عملیاتی، قانونی و داخلی. در ادامه هریک از این موارد را توضیح می‌دهیم.

- حسابرسی صورت های مالی

یکی از مهم ترین انواع حسابرسی شرکتها، مالی است که در آن صورت‌های مالی از هر لحاظ از جمله مطابقت با استانداردهای حسابداری بررسی می‌شوند. در واقع هدف از آن، اعتبار بخشی به صورت های مالی است.

حسابرسی رعایتی

منظور از این نوع، تعیین میزان رعایت اصول، ضوابط، احکام، سیاست‌ها، قوانین و مقررات دولتی و کنترل‌های داخلی توسط شرکت‌های مورد رسیدگی است.

حسابرسی عملیاتی

نوعی از رسیدگی و ارزیابی اثر بخش و به صرفه و کارایی داشتن عملیات سازمان و همچنین گزارشات همراه با ارائه پیشنهاد برای رفع معایب و ارتقاء عملیات سازمان را حسابرسی عملیاتی گویند. به زبان ساده تر می‌توان گفت: این نوع، شامل فرآیندهایی است که از قبل مشخص می‌شوند تا با ارزیابی‌‌های منظم، کارایی یک سازمان را بالا ببرند و منجر به صرفه اقتصادی شوند.

حسابرسی قانونی

اختلاف بین افراد سهامدار در یک سازمان یا وجود ضررهای سنگین مالی می‌تواند منجر به ایجاد مشکلات قانونی برای شرکت شود. در این زمان، حسابرسی قانونی مانند نهادهای حل اختلاف عمل می‌کند و راهکار قانونی پیشنهاد می‌دهد. به عبارتی معمولا در شرکت‌هایی که شرکا و اعضای هیئت مدیره به مشکل قانونی برخورد می‌کنند، انجام می‌شود.

حسابرسی داخلی

بر ارزیابی فرآیندها، ارزیابی های کنترل، ایمنی دارایی ها و رعایت قوانین تمرکز دارد و برای بهبود عملکرد یک سازمان و ارزش افزوده به شرکت طراحی شد. به عبارتی افراد حسابرس داخلی به بررسی کنترل های داخلی حسابداری می پردازند و نتایج را همراه با پیشنهادات جهت اصلاح به مدیریت گزارش می دهند.

فرآیند حسابرسی شرکتها

1- زمان حسابرسی شرکتها

از لحاظ زمان انجام، حسابرسی به سه گروه تقسیم می‌شود.

 الف- حسابرسی ضمنی (میانه)

به علت محدودیت‌هایی که بعد از پایان سال مالی وجود دارد، بعضی از شرکت‌ها ترجیح می‌دهند که بخشی از فرآیند خود را قبل از پایان سال مالی و یا به عبارت دیگر در ضمن سال مالی انجام دهند و به همین دلیل به آن ضمنی گویند.

 ب- مداوم

گاهی افراد حسابرس ترجیح می‌دهند که در طول سال مالی فرآیند را به صورت مداوم انجام دهند (معمولا در برخی از شرکتهای بزرگ و یا به دلیل شرایط خاص)، به همین دلیل به این نوع از حسابرسی شرکتها، مداوم گوییم.

ج- حسابرسی نهایی

این نوع از حسابرسی شرکتها معمولا در پایان سال مالی و یا بعد از بسته شدن پرونده مالی شرکت‌ها انجام می‌شود.

2- مدارک مورد نیاز

مدارک لازم جهت انجام فرآیند به شرح زیر است:

- اسناد رسمی و غیر رسمی معتبر

اسناد معتبری مانند اسناد دریافت و پرداخت، فاکتورهای خرید و فروش، هزینه ایاب و ذهاب، قراردادهای شرکت، قبوض و سررسیدهای انبار، صورت‌جلسات مجامع عمومى و سایر اسناد معتبر از دید حسابداری در این گروه از مدارک هستند.

- اظهارات اشخاص ثالث و همچنین مقامات موسسه

فقط به اسناد نمی‌توان تکیه کرد. گاهی ممکن است حسابرس از اظهارات کارمندان رسمی یا غیررسمی مانند مسئولان و مدیران ارشد بهره ببرد تا به یک بینش مطلوب برای حسابرسی دست یابد. اظهارات این افراد می‌تواند کتبی یا شفاهی باشد.

- مشاهدات عینی افراد حسابرس

یکی دیگر از اقدامات جهت این امر، مشاهدات عینی حسابرس است. در واقع یک حسابرس موفق و حرفه‌ای باید بتواند با مشاهدات خود میزان مطابقت اسناد با شرایط واقعی را بسنجد.

- محاسبات حسابرسی

مطمئن ترین راه جهت کسب اطمینان از صحت عملیات حسابداری این است که خود حسابرس به جمع آوری اطلاعات و محاسبات مربوط به آن‌ها و بررسی داده ها بپردازد.

- اطلاعات و مدارک مورد نیاز دیگر

علاوه بر مدارکی که ذکر شد موارد دیگری نیز جزء مدارک قابل اتکا برای حسابرس شرکتها هستند.

از جمله:

تکنیک‌های حسابرسی، شمارش بازرس عینی، سند رسمی، محاسبه مجدد، تطبیق اطلاعات مربوط به یکدیگر، رسیدگی به دفاتر و مدارک معین، ردیابی و پرس و جو.

3- مراحل حسابرسی شرکتها

در فرآیند حسابرسی علاوه بر جمع آوری اسناد و مدارک باید مراحلی طی شود تا اطلاعات، گروه بندی و قابل گزارش و تفسیر باشد. این مراحل عبارتند از:

تشکیل پرونده

حسابرس برای حسابرسی شرکتها در مرحله اول باید دو نوع پرونده (دائم و جاری) تشکیل دهد. اگر در سال‌های گذشته حسابرسی انجام شده باشد، اکنون نیازی به تشکیل پرونده دائم نیست. چون از قبل تشکیل شده .

پرونده جاری، به پرونده ای گویند که اطلاعات مربوطه در سال جاری در آن قرار می گیرد، اما پرونده دائم، پرونده ای است که اطلاعات، در پایان هر سال مالی، در آن قرار می گیرد.

تنظیم تراز آزمایشی

در این مرحله حسابرس باید یک تراز آزمایشی موقت از شرکت تهیه کند. توجه کنید که اگر از قبل تراز آزمایشی موقت وجود داشته باشد، دیگر نیازی به تهیه مجدد آن نیست.

تهیه کاربرگ‌های اصلی

مرحله سوم، تهیه کاربرگ های حسابرسی شرکتها است. که با توجه به نوع فعالیت شرکت، برای همه یکسان نیست و در شرکت های مختلف، ممکن است به برخی کاربرگ ها نیاز نباشد.

ارسال تاییدیه

این مرحله نوبت به دریافت تاییدیه از بانکهایی است که شرکت در آن‌ها حساب دارد یا از آن‌ها تسهیلاتی را تحت عنوان وام و... دریافت می‌کند. بعضی از این فرمها شامل فرم تاییدیه بدهی، تاییدیه کالاهای امانی، تاییدیه سرمایه‌گذاری در سهام‌ شرکت و... می‌شود.

رسیدگی به حساب صندوق و تنخواه گردان

مرحله آخر نوبت رسیدگی به حسابهای صندوق و تنخواه گردان است. حسابرس باید بر اساس آیین‌نامه صندوق و تنخواه گردان، بالاترین گردش حساب را بررسی و آن را با آیین‌نامه مطابقت دهد. توجه کنید که باقی مانده حساب در صندوق و تنخواه  نباید از سقف معین بیشتر شود.

تفاوت حسابدار و حسابرس

یکی از سوالاتی که ذهن افراد را به خود مشغول می‌کند این است که بین حسابداران و حسابرسان چه تفاوتهایی وجود دارد؟ برخی از این تفاوتها به شرح زیر است:

- فردی که مسئول اداره امور مالی یک شرکت یا مجموعه است، حسابدار و فردی که روی انجام صحیح امور مالی نظارت دارد، حسابرس گویند.

- حسابدار باید طبق قوانین و اصول حسابداری، رویداد ها و صورت های مالی را ثبت کند، اما فرد حسابرس به تجزیه و تحلیل اطلاعات ثبت شده توسط حسابدار می پردازد.

- فردی که فعالیت حسابداری انجام می دهد معمولا باید در این زمینه آموزش ببیند (چه به صورت تجربی و یا آکادمیک) اما لزوما ضرورت ندارد. درحالی که شخص حسابرس باید حسابداری بلد باشد.

- حسابداران معمولاً کارمندان شرکتند و روی کلیه امور حسابداری و مالیات شرکت نظارت دارند. اما فرد یا افراد حسابرس معمولاً توسط شرکت دیگری، برای بررسی صحت کارهای حسابدار استخدام می‌شوند.

- فرد حسابدار کارها را به‌صورت روزانه انجام می‌دهد، درحالی‌که حسابرس معمولا کارهای حسابداری را سه‌ماهه یا سالانه انجام می‌دهد و در صورت کشف تقلب یا اشتباه گزارش می‌دهد. به عبارتی حسابرسان معمولاً در شرایطی مانند مشکوک شدن به تقلب، به شرکت می‌آیند.

انواع اظهار نظر در حسابرسی شرکتها

گزارشاتی که حسابرس ارائه می‌دهد شامل اظهار نظر به صورت کاملا واضح در مورد صحت اسناد و مدارک ‌مالی حسابداری است. انواع اظهار نظر حسابرسان عبارت است از:

- اظهار نظر مقبول؛
- مشروط؛
- مردود؛
- عدم اظهار نظر.

در ادامه به توضیح هریک از این اظهارنظرها می‌پردازیم.

1- اظهارنظر موافق یا مقبول

در صورت رعایت همه موارد اصلی و با اهمیت ارائه می‌شود. یعنی فرد مسیول به این نتیجه رسیده که صورت‌های مالی اشکالی ندارند و به طور کامل منطبق با استانداردها هستند.

2- اظهارنظر مشروط

یک نوع اظهار نظر مثبت و زیر مجموعه نظر موافق است، که باید یکسری موارد را رعایت کند. یعنی در واقع به‌طور کلی، صورت‌های مالی دچار اشکال نیست اما برخی موارد با اهمیت در آن رعایت نشدند.

3- اظهار نظر مخالف (مردود)

در این نوع اظهار نظر، فرد مسئول با توجه به شواهد کافی به این نتیجه رسیده است، که در صورتهای ‌مالی تحریف یا اشکالی وجود دارد و استاندارد ها رعایت نشدند. لذا اظهار نظر مخالف یا مردود را ارایه می‌دهد.

4- عدم اظهار نظر

اگر برخی ابهامات اساسی وجود داشته باشد و دامنه‌ی رسیدگی دچار محدودیت باشد، فرد قادر به ارائه اظهار نظر نیست که به آن عدم اظهار نظر گوییم. در واقع یعنی نه نظر مثبت و نه نظر منفی.

سوالات متداول حسابرسی شرکتها

مباحثی که یک حسابرس باید بداند چیست؟
مهم ترین موردی که حسابرس برای حسابرسی شرکتها باید تسلط داشته باشد، اصول حسابداری است. به عبارتی مسیر یادگیری حسابرسان با حسابداری شروع می‌شود. برای اینکه بتوانید به عنوان یک حسابدار شروع به فعالیت در شرکتها کنید، نیاز به گواهینامه و مجوز سازمان‌های دولتی دارید. در واقع حتی بعد از طی دوره‌های مختلف و آزمونها، توانایی و مهارت شما به عنوان حسابرس ارزیابی و سنجش می‌شود. برخی از مباحثی که یک حسابرس باید بگذراند عبارتند از:

- تئوری‌های حسابداری؛
- سیستم‌های اطلاعاتی مدیریت؛
- مدیریت رفتار سازمانی پیشرفته و کاربردش در حسابرسی؛
- کاربرد قوانین مالی بانکی و بازرگانی در حسابرسی؛
- حسابرسی سیستم‌های کامپیوتری؛
و...

در پایان

فرد حسابرس می تواند به منظور ارزیابی و بررسی دقیق تر  امور مالی و حسابرسی شرکتها، از بخش های مختلف از جمله بخش امور مالی آن شرکت، توسط نامه ای تحت عنوان "نامه درخواست حسابرسی شرکت"، نیز تقاضا کند تا مدارک و اسناد لازم را به او ارائه نمایند.

بیشتر بخوانید: استانداردهای حسابرسی