حسابداری در حوزه ی وام بانکی و غیر بانکی

تسهیلات مالی چیست

تسهیلات به مثابه یاری‌رسانی برای انجام امور به شمار می‌روند. این یاری می‌تواند به صورت ارائه امکانات، وسایل و یا منابع مالی به شخص یا نهادی خاص باشد تا در انجام فعالیت یا پروژه ی مد نظر خود موفق عمل کند. تسهیلات در قالب‌های مختلف مالی، فیزیکی و یا معنوی ارائه می‌شوند و در زمینه‌های مختلفی همچون فرآیندهای تجاری، اقتصادی، آموزشی، پژوهشی و … کاربرد دارند. در واقع، تسهیلات مالی به عنوان ابزاری کارآمد در جهت ارتقا و تسریع فرآیندها و فعالیت‌های مختلف در اقتصاد و جوامع شناخته شده‌اند.

در میان انواع تسهیلات، تسهیلات مالی یا تعهدات ریالی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. این تسهیلات که به صورت عقود مختلف مانند مشارکت مدنی، مضاربه و… ارائه می‌شوند، توسط بانک‌ها و موسسات مالی به اشخاص حقیقی و حقوقی تعلق می‌گیرند.

تسهیلات مالی یک برنامه کمک مالی است که توسط بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری و یا اشخاص حقیقی یا حقوقی برای کمک به شرکت‌ها و یا افراد مختلف که به سرمایه در گردش جهت رفع نیاز‌های مالی خود از جمله خرید مواد اولیه جهت تولید، پرداخت حقوق کارکنان، خرید ملک و.. ارائه می‌شود.

تفاوت بین وام و تسهیلات مالی بانکی چیست

کلمه وام در نظام بانکداری اسلامی صرفاً برای قرض‌ الحسنه استفاده می‌شود و کلمه تسهیلات مالی در سطح وسیع‌تری برای تامین اعتبار مالی واحد‌های صنعتی، بازرگانی و… کاربرد دارد.

حسابداری تسهیلات چگونه است

حسابداری تسهیلات مالی، فرآیندی نظام‌مند برای مدیریت امور پولی و حسابداری وام‌ها و تسهیلات دریافتی توسط شرکت‌ها است. بدون این فرآیند و عدم رعایت استانداردهای حسابداری تسهیلات، احتمال خطا و اشتباه در دریافت، پرداخت و ثبت این موارد در حسابداری افزایش می‌یابد.

وام‌ها و تسهیلات، یکی از منابع حیاتی تامین مالی برای شرکت‌ها و واحدهای اقتصادی محسوب می‌شوند. در قبال دریافت این منابع، تعهد به پرداخت اقساط در زمان‌های مقرر وجود دارد. این هزینه‌ها باید به عنوان بدهی شرکت به بانک یا تامین کننده مالی ثبت شوند.

علاوه بر این، در اسناد مربوط به حسابرسی مالی و پرداخت مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم، محاسبه و درج دقیق این هزینه‌ها الزامی است. عدم انجام این کار، به محاسبه نادرست مالیات و بروز مشکلات قانونی منجر خواهد شد.

بنابراین، حسابداری دقیق و اصولی تسهیلات مالی، نقشی کلیدی در مدیریت صحیح منابع مالی، حفظ سلامت مالی شرکت و شفافیت در عملکرد آن ایفا می‌کند.

 اشتباه در ثبت حسابداری وام‌ها و تسهیلات بانکی

می‌تواند منجر به خطرات جدی مالیاتی برای شرکت‌ها شود. این اشتباهات می‌توانند شامل عدم ثبت صحیح سود و کارمزد وام، دسته‌بندی نادرست وام به عنوان کوتاه‌مدت یا بلندمدت، و یا عدم رعایت استانداردهای حسابداری در ثبت وام باشند.

به عنوان مثال، اگر سود وام به درستی در دوره‌های مالی مربوطه ثبت نشود، ممکن است سود شرکت به صورت غیر واقعی بیشتر نشان داده شود که منجر به پرداخت مالیات بیشتر از میزان واقعی می‌شود. همچنین، دسته‌بندی نادرست وام می‌تواند بر محاسبه نسبت‌های مالی و در نتیجه ارزیابی وضعیت مالی شرکت توسط سازمان امور مالیاتی تاثیر بگذارد و منجر به بروز اختلاف و جرایم مالیاتی شود.

عدم رعایت استانداردهای حسابداری نیز می‌تواند باعث رد دفاتر قانونی شرکت توسط سازمان امور مالیاتی و تحمیل جرایم سنگین شود. بنابراین، ثبت دقیق و صحیح وام‌ها و تسهیلات بانکی بر اساس اصول و استانداردهای حسابداری از اهمیت بالایی برای جلوگیری از مشکلات مالیاتی برخوردار است

مفاهیم اولیه

روش‌های ثبت حسابداری وام

دو روش اصلی برای ثبت حسابداری وام وجود دارد:

مثال عملی ثبت حسابداری وام به روش خالص

فرض کنید شرکتی در تاریخ 1402/01/15 مبلغ 100 میلیون تومان وام با نرخ سود سالانه 18 درصد و بازپرداخت 12 ماهه از بانک دریافت می‌کند. کارمزد وام نیز 1 میلیون تومان است.

ثبت دریافت وام:            

تاریخ  1402/01/15
بدهکار(تومان)	بستانکار(تومان)
بانک   100,000,000	تسهیلات مالی 100,000,000
شرح: ثبت دریافت وام از بانک

ثبت پرداخت کارمزد:

تاریخ 1402/01/15
بدهکار	بستانکار
هزینه‌های مالی (کارمزد وام) 1,000,000	بانک 1,000,000
شرح: ثبت پرداخت کارمزد وام

ثبت پرداخت قسط (به همراه سود)

تاریخ 1402/02/15
بدهکار (تومان)	بستانکار (تومان)
تسهیلات مالی  8,333,333 هزینه‌های مالی (سود وام) 1,500,000	بانک 9,833,333
شرح: ثبت پرداخت قسط وام به همراه سود

 این ثبت برای هر ماه تکرار می‌شود تا پایان دوره بازپرداخت وام. مبلغ بدهکار حساب تسهیلات مالی در هر ماه برابر با یک دوازدهم مبلغ اصلی وام (8,333,333 تومان) خواهد بود.

مثال عملی ثبت حسابداری وام به روش ناخالص

در مثال بالا، اگر از روش ناخالص استفاده کنیم، ثبت دریافت وام به شکل زیر خواهد بود:

تاریخ  1402/01/15
بدهکار (تومان)	بستانکار (تومان)
بانک 100,000,000	تسهیلات مالی بلندمدت 100,000,000
شرح: ثبت دریافت وام از بانک

ثبت‌های مربوط به پرداخت کارمزد و اقساط به همان شکل روش خالص خواهد بود.

بررسی دو روش خالص و ناخالص در ثبت حسابداری وام و تسهیلات بانکی

ثبت حسابداری وام‌ها و تسهیلات بانکی از جنبه‌های مهم حسابداری است که نیازمند دقت و دانش کافی است. دو روش اصلی برای ثبت این نوع تراکنش‌ها وجود دارد: روش خالص و روش ناخالص. هر کدام از این روش‌ها ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.

روش خالص ثبت وام

در روش خالص، تمرکز بر ثبت مبلغ خالص وام دریافتی است. به این معنی که در زمان دریافت وام، تنها مبلغی که به حساب شرکت واریز می‌شود، ثبت می‌گردد. هزینه‌های مرتبط با وام مانند کارمزد، به صورت جداگانه و در زمان وقوع به عنوان هزینه ثبت می‌شوند.

روش ناخالص ثبت وام

در روش ناخالص، مبلغ وام به صورت ناخالص (شامل اصل وام و سود تحقق نیافته) در زمان دریافت ثبت می‌شود. سود تحقق نیافته، سودی است که هنوز به صورت قطعی محقق نشده و مربوط به دوره‌های آتی است. این سود به عنوان کاهنده بدهی در ترازنامه نشان داده می‌شود.

✓ مقایسه و انتخاب روش مناسب

انتخاب بین روش خالص و ناخالص بستگی به عوامل مختلفی از جمله استانداردهای حسابداری مورد استفاده شرکت، پیچیدگی محاسبات و نیازهای گزارشگری مالی دارد.

سادگی و سهولت: روش خالص ساده‌تر و آسان‌تر برای پیاده‌سازی است.
انطباق با استانداردهای بین‌المللی: روش ناخالص با استانداردهای بین‌المللی حسابداری سازگارتر است و تصویر دقیق‌تری از بدهی‌های شرکت ارائه می‌دهد.
اهمیت سود تحقق نیافته: اگر سود تحقق نیافته مبلغ قابل توجهی باشد، استفاده از روش ناخالص توصیه می‌شود.
در نهایت، توصیه می‌شود که شرکت‌ها با توجه به شرایط خود و با مشورت با متخصصان حسابداری، روش مناسب برای ثبت حسابداری وام و تسهیلات بانکی را انتخاب کنند.

نکات تکمیلی در ثبت حسابداری وام و تسهیلات بانکی

در ادامه، به تفصیل بیشتری به نکات مهم در ثبت حسابداری وام و تسهیلات بانکی می‌پردازیم تا درک جامعتری از این موضوع حاصل شود.

1. توجه به ماهیت وام (کوتاه‌مدت یا بلندمدت) و انتخاب حساب مناسب

یکی از نکات حیاتی در ثبت حسابداری وام، تشخیص صحیح ماهیت وام و دسته‌بندی آن به عنوان کوتاه‌مدت یا بلندمدت است.

این دسته‌بندی تاثیر مستقیم بر نحوه نمایش وام در ترازنامه دارد:

اهمیت دسته‌بندی صحیح: 

دسته‌بندی صحیح وام‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا:

2. ثبت دقیق سود و کارمزد وام در هر دوره مالی

ثبت دقیق سود و کارمزد وام در هر دوره مالی (معمولاً ماهانه) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

نحوه ثبت سود و کارمزد

سود وام: سود وام معمولاً به صورت ماهانه و بر اساس نرخ سود موثر محاسبه و به عنوان “هزینه‌های مالی (سود وام)” بدهکار و حساب “اسناد پرداختنی” یا “سود پرداختنی” بستانکار می‌شود. در زمان پرداخت، حساب “اسناد پرداختنی” یا “سود پرداختنی” بدهکار و حساب بانک بستانکار می‌شود.

کارمزد وام: کارمزد وام معمولاً در زمان دریافت وام به عنوان “هزینه‌های مالی (کارمزد وام)” بدهکار و حساب بانک بستانکار می‌شود.

3. استفاده از جداول بازپرداخت وام برای محاسبه دقیق اقساط

جداول بازپرداخت وام که توسط بانک ارائه می‌شوند، ابزاری بسیار مفید برای محاسبه دقیق اقساط وام هستند.

این جداول شامل اطلاعات زیر هستند:

ثبت حسابداری وثیقه بانکی

ثبت حسابداری وثیقه بانکی به نوع وثیقه و نحوه استفاده از آن بستگی دارد. در حالت کلی، دو نوع ثبت حسابداری برای وثیقه بانکی وجود دارد که شامل توضیحات زیر می‌باشد:

ثبت سپرده گذاری وثیقه:  

هنگامی که یک شرکت یا شخص برای دریافت وام یا تعهدی از بانک وثیقه بانکی مانند سفته، چک، ضمانت نامه یا اوراق بهادار سپرده گذاری می کند دو ثبت حسابداری به شرح زیر انجام  می شود:

ثبت اول:

وثیقه های بانکی سپرده شده (بدهکار)

                                         بانک (بستانکار)

ثبت دوم:

در برخی از سیستم های حسابداری برای هر نوع وثیقه بانکی یک حساب جداگانه ایجاد می شود؛ در این حالت ثبت دوم به صورت زیر خواهد بود:

سفته های سپرده شده نزد بانک (بدهکار)

                         وثیقه های بانکی سپرده شده (بستانکار)

انواع تسهیلات بانکی در حسابداری و عقود اسلامی

بانک‌ها در بانکداری اسلامی به‌طور مجاز به مردم تسهیلات مالی اعطا می‌کنند و مردم به‌طور غیرمستقیم در سرمایه گذاری شرکت دارند. در پایان به منظور آشنایی بیشتر مختصری در خصوص انواع تسهیلات بانکی مطالبی به شرح ذیل ارائه می گردد. این عقود عبارت‌اند از:

عقد و قرارداد تسهیلات مالی قرض‌الحسنه

عقد و قراردادی است که در آن یکی از طرفین قرارداد مقدار معینی از وجه نقد خود را در زمان حال به طرف دیگری منتقل می‌کند. در مقابل ، قرض گیرنده ، تعهد می‌نماید که تمام مال یا قیمت آن را در زمان مشخصی باز پس دهد . یک طرف قرارداد می‌تواند بانک و طرف دیگر مشتری بانک باشد.

عقد و قرارداد تسهیلات مالی مشارکت مدنی

مشارکت مدنی عبارت است از بهم آمیختن سهم الشرکه نقدی و یا غیر نقدی متعلق به اشخاص حقیقی و یا حقوقی متعدد، به نحو مشاع، به منظور انتفاع و طبق قرارداد.

یا به طور کلی عقد و قراردادی بازرگانی است که به موجب آن دو یا چند شخص حقیقی یا حقوقی از جمله بانک، سرمایه نقدی یا جنسی خود را به شکل مشاع و به منظور ایجاد سود در هم می‌آمیزند.

عقد و قرارداد تسهیلات مالی فروش اقساطی

عقد و قرارداد تسهیلات مالی فروش اقساطی در بانکداری اسلامی به این معنا است که تمام کالا با بهای مشخصی به غیر واگذار شود به طوری که قسمتی یا حتی تمام بهای آن در سررسیدهای مشخص خود به اقساط مساوی یا غیرمساوی تقسیم و دریافت گردد.

روشی که بانک‌ها در تسهیلات مالی فروش اقساطی به کار می‌گیرند به این نحو است که مشتری نوع، مقدار و تولیدکننده یا فروشنده کالای مورد نیاز خود را به بانک اعلام می‌کند تا بانک آن را تهیه نماید. در صورت تهیه این کالا توسط بانک، مشتری سود بانک و قیمت کالا را با مدت بازپرداخت مشخص، به صورت اقساطی پرداخت می‌کند. لازم به ذکر است که میزان حداقل یا حداکثر سود بانک توسط شورای پول و اعتبار تعیین می‌شود.

عقد و قرارداد تسهیلات مالی مضاربه

به موجب آن بانک مبلغ مورد نیاز را تامین می‌کند و طرف دیگر با آن به تجارت یا تولید می‌پردازد و در نهایت سود حاصل از سرمایه بین بانک و طرف دیگر تقسیم می‌شود.

عقد و قرارداد تسهیلات مالی جعاله

در قرارداد تسهیلات مالی جعاله بانکی معمولاً بانک ها در نقش عامل ظاهر می شوند و به انجام خدمات بانکی، سرمایه گذاری مستقیم از طریق شرکت های وابسته و انعقاد جعاله ثانویه می پردازند. گشایش اعتبارات اسنادی، صدور ضمانت نامه های بانکی و سرمایه گذاری مستقیم از سوی بانک ها می تواند در قالب جعاله انجام شود.

هر شخص حقیقی یا حقوقی که واجد شرایط عمومی اخذ تسهیلات بانکی و همچنین دارای شرایط خاص مربوط به عقد جعاله باشد با رعایت ضوابط مربوط به اعطای تسهیلات می‌تواند از تسهیلات جعاله استفاده کند. تسهیلات جعاله در دو بخش کلی جعاله برای اجرای طرح‌های مختلف و جعاله ساختمانی (احداث مسکن در املاک فاقد سابقه ثبتی و برای تعمیرات واحدهای مسکونی) قابل پرداخت است.

بر طبق ماده 70 قانون عملیات بانکی بدون ربا، بانک‌ها اجازه دارند قسمتی از مبلغ قرارداد جعاله را، به عنوان پیش‌دریافت یا پیش‌پرداخت، با رعایت ضوابط مقرر از سوی شورای پول و اعتبار، دریافت کنند یا بپردازند.

عقد و قرارداد تسهیلات مالی معاملات سلف

در این نوع قرارداد تسهیلات مالی سلف بانک محصولات تولیدی آینده بنگاه‌ها را پیش خرید می‌کند. این قرارداد از ناحیه فروشنده پیش فروش یا قرارداد سلف نامیده می‌شود.

عقد و قرارداد تسهیلات مالی خرید دین

در این نوع قرارداد تسهیلات مالی خرید دین خرید اوراق و اسناد تجاری به قیمتی کمتر از مبلغ اسمی را خرید دین گویند. منظور از اوراق و اسناد تجاری آن دسته از اوراق و اسناد بهادار است که مفاد آن حاکی از بدهی ناشی از معاملات تجاری باشد و منظور از مبلغ اسمی، مبلغی است که در متن اسناد و اوراق تجاری ذکرشده و حاکی از میزان دین یا بدهی است که باید در سررسید از سوی متعهد پرداخت گردد.

هدف از تسهیلات خرید دین تامین نیاز مالی کوتاه‌مدت مشتریانی که در مقابل فروش کالای تجاری، تولیدی و یا ارائه خدمات، اسناد تجاری در اختیاردارند که با رعایت ضوابط اعتباری ابلاغی از سوی بانک مرکزی ج.ا.ا می‌توان نسبت به خرید و تنزیل این‌گونه اسناد و اوراق در حدود اختیارات مجاز اقدام نمود.

مهم‌ترین شرط صحت خرید دین آن است که دین و بدهی، صوری و به ‌منظور فرار از ربا نبوده و واقعی و نتیجه فعالیت اقتصادی باشد. به همین دلیل تاکید می‌گردد که: «تسهیلات اعطایی در قالب عقد خرید دین، پس از احراز حقیقی بودن دین توسط بانک انجام می‌شود». شرط دیگر قرارداد خرید دین آن است که خرید، نقدی باشد؛ بنابراین خرید دین به دین صحیح نیست.

عقد و قرارداد تسهیلات مالی مشارکت حقوقی

بانک بخشی  از سرمایه شرکت‌های سهامی جدید را تامین یا بخشی از سهام شرکت‌های سهامی موجود را خریداری می‌کند و از این طریق در سود آن‌ها شریک می‌شود.

عقد و قرارداد تسهیلات مالی اجاره به شرط تملیک

بانک مورد اجاره را تهیه کرده و در اختیار مشتری قرار می‌دهد و در صورتی که مستاجر به تعهدات خود عمل کرده و اقساط را تادیه نماید، در پایان مدت اجاره، مالک عین مال مورد اجاره می‌شود.

عقد و قرارداد تسهیلات مالی مزارعه

این عقد و قرارداد، بانک زمین مشخصی را برای مدت معین در اختیار طرف دیگر قرار می‌دهد تا در آن کشاورزی کند. در نهایت سود حاصل بین طرفین تقسیم می‌شود.

عقد و قرارداد تسهیلات مالی مساقات

عقد و قراردادی است میان صاحب باغ و دیگری که به ازای دریافت مقداری از محصول، کار نگهداری از باغ و برداشت را انجام می‌دهد.

قرارداد وام قرض‌الحسنه

قراردادی است که در آن یکی از طرفین قرارداد مقدار معینی از مال خود را در زمان حال به دیگری واگذار می‌کند. در مقابل، قرض گیرنده، متعهد می‌شود که عین مال یا قیمت آن را در زمان معین باز پس دهد. یک طرف قرارداد می‌تواند بانک و طرف دیگر مشتری بانک باشد.

قرارداد وام مضاربه

قراردادی است که به موجب آن بانک سرمایه را تامین می‌کند و طرف دیگر با آن به تجارت می‌پردازد و در نهایت سود حاصل از سرمایه بین بانک و طرف دیگر تقسیم می‌شود.

قرارداد وام مشارکت مدنی

قراردادی بازرگانی است که به موجب آن دو یا چند شخص حقیقی یا حقوقی از جمله بانک، سرمایهٔ نقدی یا جنسی خود را به شکل مشاع و به منظور ایجاد سود در هم می‌آمیزند.

قرارداد وام مشارکت حقوقی

قراردادی است که طی آن بانک قسمتی از سرمایهٔ شرکت‌های سهامی جدید را تامین یا قسمتی از سهام شرکت‌های سهامی موجود را خریداری می‌کند و از این طریق در سود آن‌ها شریک می‌شود.

قرارداد وام فروش اقساطی

بانک‌ها بنا به تقاضای کتبی مشتریان خود، ماشین آلات و تاسیساتی را که عمر مفید آن‌ها بیش از یک سال است، خریداری می‌کنند و به صورت قسطی به مشتریان می‌فروشند.

قرارداد وام معاملات سلف

بانک محصولات تولیدی آیندهٔ بنگاه‌ها را پیش خرید می‌کند. این قرارداد ازناحیه فروشنده پیش فروش یاقرارداد سلم نامیده می‌شود.

قرارداد وام اجاره به شرط تملیک

طبق این قرارداد، بانک مورد اجاره را تهیه کرده و در اختیار مشتری قرار می‌دهد و در صورتی که مستاجر به تعهدات خود عمل کرده و اقساط را تادیه نماید، در پایان مدّت اجاره، مالک عین مال مورد اجاره می‌شود.

قرارداد وام جعاله

طبق قرارداد، کارفرما تعهد می‌کند که در قبال عمل مشخص کارگزار یا عامل، اجرت معینی به او بپردازد.

قرارداد وام مزارعه

این قرارداد، بانک زمین مشخصی را برای مدت معین در اختیار طرف دیگر قرار می‌دهد تا در آن کشاورزی کند. در نهایت سود حاصل بین طرفین تقسیم می‌شود.

قرارداد وام مساقات

قراردادی است میان صاحب باغ و دیگری که به ازای دریافت مقداری از محصول، کار نگهداری از باغ و برداشت را انجام می‌دهد.

قرارداد وام خرید دین

طبق این قرارداد، بانک‌ها می‌توانند اسناد و اوراق تجاری متعلق به واحدهای تولیدی، بازرگانی و خدماتی را تنزیل کنند.

منبع: rayabilan.com

مطالب بیشتر تماس با ما