تسهیل‌گری، هوشمندسازی و افزایش سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی

در همین راستا، گفت‌وگوی اختصاصی روزنامه جام جم  با سید محمد هادی سبحانیان، رئیس کل سازمان امور مالیاتی کشور، صورت گرفته است. ایشان در این مصاحبه، به تشریح جزئیات تسهیلات ارائه شده به مودیان در سال جاری، برنامه‌های تعاملی با اصناف، رویکردهای نوین در حوزه معافیت‌های مالیاتی، پیشرفت‌های حاصل از تحول دیجیتال و هوشمندسازی نظام مالیاتی، استراتژی‌های مقابله با فرار مالیاتی و همچنین سهم مالیات در تولید ناخالص داخلی پرداخته‌اند. این مصاحبه، چشم‌اندازی روشن از تلاش‌های این سازمان برای ارتقاء عدالت مالیاتی و تقویت پایه‌های اقتصادی کشور ترسیم می‌کند.

اجازه بدهید صحبت‌های خودمان را از یک سوال اساسی شروع کنیم؛ اساسا کشورمان در سال جاری دچار تحولات زیادی شد، سازمان امور مالیاتی بدین منظور چه تسهیلاتی را به مودیان مالیاتی ارائه داد؟

با توجه به شرایط کشورمان در سال جاری سازمان امور مالیاتی تسهیلات زیادی به مودیان ارائه کرده است به طوری که در آخرین مورد مهلت ارسال اظهارنامه مالیاتی صاحبان مشاغل و پرداخت مالیات تبصره ماده 100 قانون مالیات های مستقیم برای عملکرد سال 1403 تا پایان مردادماه سال جاری تمدید شد.

همچنین ذکر این نکته خالی از لطف نیست که در راستای تسهیل انجام تکالیف مودیان مشمول قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان و به منظور کسب آمادگی سایر مودیان برای ورود به مرحله‌ای جدید از اجرای این قانون از تاریخ یکم دی ماه 1404 با هدف تسهیل فعالیت‌های کسب‌وکارهای مشمول این قانون، 4 قابلیت شامل استعلام وضعیت صورتحساب، ثبت دسته‌ای پرداخت‌ها در صورت‌حساب‌های الکترونیکی، بهینه‌سازی قواعد جدول پرداخت و بهینه‌سازی قواعد جدول پرداخت در نسخه جدید سامانه مودیان بهینه‌سازی گردیده است.

چه برنامه ای برای همکاری با اصناف دارید؟

ببنید واقعا ما تمام تلاشمان در سازمان امور مالیاتی این است که تکالیف مودیان خرد کمتر شود و نگرانی آنها درخصوص انجام تکالیف مالیاتی به حداقل ممکن برسد.

 البته با انجام اقدامات سازنده در حوزه مالیات اصناف مانند ایجاد امکان بهره‌مندی از تبصره ماده (100)، با کمترین میزان چالش با اصناف و صاحبان کسب‌وکار در سال‌های اخیر مواجه بوده‌ایم.  به طوری که با برگزاری میزهای خدمت هم به حل‌وفصل بسیاری از مسائل و دغدغه‌های مالیاتی اصناف انجامیده و هم منجر به ایجاد همگرایی و هم‌افزایی میان نظام مالیاتی و اصناف شده است.

در واقع کفه ترازوی مزایای تبصره ماده (100) را نسبت به تسلیم اظهارنامه سنگین‌تر کردیم، افزایش سه برابری سقف استفاده از این تبصره، ارائه مشوق‌هایی همچون تقسیط مالیات پرداختی و استفاده از سکوهای نرم‌افزاری متعدد جهت استفاده از این ماده قانونی با هدف عدم نیاز مودیان به مراجعه به کافی‌نت‌ها از جمله اقداماتی است که برای استفاده از تبصره ماده (100) عملیاتی شده و یا در حال انجام است.

آیا معافیت های مالیاتی نیز برای آنها در نظر گرفته اید؟

بله، در زمینه ارائه معافیت‌های مالیاتی، معافیت عملکرد سال 1403 در حوزه مشاغل را نسبت به سال ماقبل به بیش از دو برابر افزایش دادیم و آن را از حدود 47 میلیون تومان به 100 میلیون (و تا سقف 144 میلیون تومان برای واحدهای صنفی که از سامانه مودیان استفاده می‏کنند) در سال افزایش دادیم. همچنین مبلغ اجاره واحدهای کسب‌وکار استیجاری را نیز در محاسبه مالیات اصناف لحاظ کردیم که این امر افزایش رضایت خاطر مودیان را در پی داشته است.

جامعه مودیان در حال حرکت بیشتر به سمت خوداظهاری است، در حال حاضر صرفاً 30 درصد پرونده‌های مالیاتی اشخاص حقیقی مورد رسیدگی توسط ماموران مالیاتی قرار گرفته است در حالیکه این میزان در سال‌های قبل صد درصد بود. همچنین برای نخستین بار، یک‌صد هزار اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده برای کسانی که در سامانه مودیان تکالیف خود را انجام داده بودند قطعی شد.

رئیس‌کل سازمان امور مالیاتی کشور در پایان خواستار اطلاع‌رسانی و ارائه راهنمایی‌های بیشتر از سوی اتحادیه‌ها به مودیان درخصوص تبیین مزایای استفاده از تبصره ماده (100) قانون مالیات‌های مستقیم و برگزاری جلسات کارشناسی بیشتر حول تشریح اقدامات سازنده سازمان امور مالیاتی برای مودیان به ویژه اصناف شد.

سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی چقدر است؟

سال‌ها اتکای بیش از حد به منابع نفتی اجازه نمی‌داد منابع پایدار مالیاتی توسعه یابد با این حال در سال‌های اخیر با برنامه‌ریزی‌های دقیق و تلاش مداوم، توانسته‌ایم این وابستگی را کاهش دهیم و به سمت تامین منابع پایدار از محل مالیات حرکت کنیم.

نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور که یکی از مهم‌ترین شاخص‌های عملکرد نظام مالیاتی است از 5.7 درصد در سال 1400 به 8.3 درصد در سال گذشته افزایش یافته است. همچنین سهم مالیات در منابع عمومی بودجه که در سال 1400 زیر 30 درصد بود به حدود 50 درصد در سال گذشته رسید. نسبت مالیات به هزینه‌های جاری دولت نیز از 40 درصد در سال 1400 به نزدیک 70 درصد افزایش یافته است. این نسبت در بسیاری از کشورهای پیشرفته نزدیک به 100 درصد است.

در دنیا معمولاً پرداختی به تامین اجتماعی را هم جزو مالیات‌ها لحاظ می‌کنند. یعنی پرداختی کسب و کارها به شهرداری‌ها و به تامین اجتماعی را در نسبت به تولید ناخالص داخلی محاسبه می‌کنند که اگر ما این نسبت را هم در ایران محاسبه کنیم تقریباً 12 تا 13 درصد از تولید ناخالص داخلی را مالیات می‌گیریم که این عدد در دنیا بالای 20 درصد است.

بنابراین می توان به صراحت گفت ما در دو سه سال گذشته رشد نسبتاً خوبی را در نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی داشتیم.

شهرداری‌ها و دهیاری‌ها بخش قابل توجهی از منابع مالی خود را از طریق نظام مالیاتی تامین می‌کنند. در سال 1400 حدود 48 هزار میلیارد تومان به شهرداری‌ها و دهیاری‌ها اختصاص یافت اما در سال 1403 این رقم به بیش از 244 هزار میلیارد تومان افزایش یافت که رشدی بیش از پنج برابری را نشان می‌دهد.

برای تحول دیجیتال و هوشمند سازی نظام مالیاتی در سال جاری چه اقداماتی صورت گرفته شده است؟

دغدغه ما در سازمان امور مالیاتی از ابتدا این بوده که مراجعه مردم به ادارات امور مالیاتی به حداقل ممکن برسد.

در این راستا به دنبال پیشبرد هر چه بیشتر حسابرسی سیستمی، هوشمندسازی نظام مالیاتی و پالایش اطلاعات و تکمیل پایگاه‌های داده هستیم، چون طبیعتا حرکت به سمت هوشمندسازی نظام مالیاتی از نظام سنتی به سمت حسابرسی سیستمی بوده که این امر موجب تحقق عدالت مالیاتی فراگیر و ارتقای شفافیت اقتصادی، حذف سلیقه‌‌‌گرایی ،کاهش بروکراسی و تقلیل هزینه‌های اداری شده است.

خوب این امر سبب افزایش پیش‌بینی‌‌‌پذیری برای مودیان و کاهش ریسک برای تمامی فعالان اقتصادی، به‌‌‌ویژه پیشگامان عرصه تولید خواهد شد.

در گام دوم، مبارزه با فرار مالیاتی و شناسایی مودیان جدید به شکلی بی‌‌‌سابقه میسر می‌‌‌شود. با بهره‌‌‌گیری از ابزارهای هوشمند و قدرت تحلیل داده‌‌‌های کلان، پرده از الگوهای پیچیده فرار مالیاتی برداشته می‌شود و اشخاص و فعالیت‌‌‌های اقتصادی که تا پیش از این از دایره شمول مالیات‌‌‌ستانی خارج بودند، به سرعت شناسایی می‌‌‌شوند. این توانایی، زمینه را برای اخذ مالیات عادلانه از تمامی اقشار و جلوگیری از تضییع حقوق دولت و شهروندان قانون‌‌‌مدار هموار می‌‌‌سازد.

از سوی دیگر در راستای اجرای قانون برنامه ششم و هفتم پیشرفت و در ادامه برنامه تحول دیجیتال نظام مالیاتی کشور، با هدف ارتقاء شفافیت و کاهش هزینه‌ها به صورت رسمی و عمومی سامانه دفاتر تجاری الکترونیکی در اواخر خرداد ماه سال جاری به بهره برداری رسید.

در کنار حرکت به سمت داده محوری و هوشمندسازی، سازمان امور مالیاتی طرح نشان دار کردن مالیات را نیز از سال گذشته به اجرا درآورد، در این زمینه چه توفیقاتی حاصل شده است؟

در سال گذشته، بیش از 361 هزار نفر از مودیان در این طرح شرکت کردند و مالیات خود را اصطلاحاً "نشان‌دار" کردند. این اقدام باعث شد حدود 2000 پروژه در کشور از طریق مالیات تامین مالی شوند. به‌عنوان نمونه، 1.2 هزار میلیارد تومان برای پروژه‌های حمل‌ونقل، 1.2 هزار میلیارد تومان برای آموزش‌وپرورش، و 1.1 هزار میلیارد تومان برای  منابع آب تامین شد. همچنین، 750 میلیارد تومان نیز به پروژه‌های زیرساختی دیگر اختصاص یافت.

همچنین تامین مالی پروژه‌های بهداشت و درمان به مبلغ 660 میلیارد تومان انجام شده است. همچنین در حوزه آموزش عالی نیز شاهد تامین مالی قابل توجهی بودیم.

چرا حجم معافیت های مالیاتی در کشورمان بسیار بالاست؟

بله متاسفانه میزان معافیت‌های مالیاتی که در حوزه قانون مالیات‌ها فهرست شده چه بسا به اندازه خود مالیاتی است که ما وصول می‌کنیم. یعنی امسال حدود 1800 هزار میلیارد تومان که حدوداً 40 درصد مربوط به مالیات برارزش افزوده است.

برخی از این معافیت‌ها بدون زمان‌بندی مشخص اجرا شده‌اند و به اهداف تعیین‌شده اصابت نکرده‌اند. ما مشکلی با معافیت‌های مالیاتی نداریم اما این معافیت‌ها باید هدفمند، زمان‌دار و موثر باشند. اگر نظام معافیتی اصلاح نشود همچنان با چالش‌های جدی در حوزه بهره‌وری اقتصادی مواجه خواهیم بود.

 در موضوع مالیات‌های مستقیم هم مثلاً فقط به موجب یکی از احکامی که در یکی از قوانین تصویب شد برخی از مودیان بزرگ در سطح حدوداً 100 تا 200 هزار میلیارد تومان از مالیات معاف شدند.

این معافیت مربوط به مواد قانونی است که در سال‌های اخیر هم تصویب شده. به نام قانون تامین مالی تولید حکمی آمد که اگر بنگاه‌های بورسی سود را توزیع نکنند و افزایش سرمایه دهند مشمول مالیات با نرخ صفر می‌شوند. این به لحاظ اقتصادی قابل تایید است. یعنی ما رد نمی‌کنیم.

البته بالاخره بنگاه اقتصادی به طور خودکار بخشی از سود را توزیع نمی‌کند و حاکمیت نباید بابت یک امری که همین الان هم در حال رخ دادن است، امتیاز و مشوق مالیاتی بدهد.

از طرف دیگر این مشوق باید منجر به سرمایه‌ گذاری شود که در این قانون این شرط لحاظ نشده است. البته عین همین مشوق در قانون مالیات‌های مستقیم قبلاً پیش‌بینی شده بود در بند ث ماده 132 البته به شرط سرمایه‌گذاری که قانونگذار با تصویب قانون جدید شرط سرمایه‌گذاری را تقریباً حذف کرده است.

 مشوق مالیاتی برای آن چیزی است که محقق نشده و برای فعال اقتصادی انگیزه ایجاد می‌کند که آن کار را انجام بدهد. اگر به چنین مواردی توجه نشود یک عدد قابل توجه مالیات از دست رفته را خواهیم داشت و این در مجموع به نفع اقتصاد کشور نیست. قاعدتاً معافیت و مشوق مالیاتی باید اهداف سرمایه‌گذاری و تولید را فراهم کند اگر این چنین نباشد اصولاً اعمال آن صرفاً ارائه قسمتی از منابع حاکمیت به عده محدودی از مودیان است.

طبق گزارش سازمان برنامه و بودجه در ذیل لایحه بودجه سال 1404، برآورد می‌شود در سال‌جاری 853 هزار میلیارد تومان از درآمدهای دولت به واسطه معافیت‌ها و بخشودگی‌های مالیاتی اشخاص حقوقی حاصل نشود. این رقم از کل مالیات مصوب شده برای اشخاص حقوقی در همین سال بیشتر بوده و وصول آن می‌تواند اثر قابل توجهی بر پوشش کسری بودجه دولت و در نتیجه ایجاد ثبات اقتصادی داشته باشد.
برای شناسایی فرار مالیاتی چه راهکاری دارید؟

طبیعتاً شما هر اقدامی که می‌خواهید انجام دهید و اصلاحاتی را دنبال کنید، برخی هستند که می‌خواهند از آن مسیر اصلاحی خارج شوند یا مسیر انحرافی را دنبال کنند. خب طبیعتاً ما در چهارچوب قانون، کار انجام می‌دهیم. قانونگذار برای ما مشخص کرده که مثلاً حساب‌های تجاری حساب‌هایی هستند که به معنای حساب فروش مودی هستند.

حساب تجاری مودی حسابی است که به سازمان امور مالیاتی کشور معرفی می‌شود. وقتی پرونده مالیاتی باز می‌شود، حسابی را معرفی می‌کنید. ممکن است بعضاً با برخی از کسب و کارها هم مواجه شویم که به سازمان امور مالیاتی معرفی نشده باشند. خیلی از مردم درباره پزشک‌ها صحبت می‌کنند یا درباره رستوران‌دار‌ها یا برخی دیگر از کسب و کارها که دستگاه کارتخوان را جمع کرده‌اند یا خواستار کارت به کارت وجه هستند یا مثلاً فقط با پول نقد کار می‌کنند.

 ما برای همه اینها برنامه داریم، نه اینکه این برنامه‌ریزی‌ها در آینده باشد، بلکه ما همین امروز که خدمت شما هستیم، بسیاری از مواردی را که افراد فکر می‌کنند به این شکل می‌توانند از مسیر مالیات فرار کنند، در ارقام بالا جلوگیری کردیم.

 البته باید برای اصلاح و ساماندهی، با فرصت و تامل بیشتری جلو برویم و از ابزارهای مختلف هوش مصنوعی استفاده ‌کنیم. همچنین باید یادآور شوم که ماموران مالیاتی نیز برای محاسبه مالیات از پرونده‌های بزرگ و فراریان مالیاتی، از هیچ کوششی دریغ نمی‌کنند و در اغلب موارد پرونده‌های بزرگ توسط همکاران مالیاتی رسیدگی می‌شود.

به عنوان سوال آخر چقدر توانسته‌اید جلوی فرار مالیاتی را بگیرید؟

سال 1403 نسبت به سال 1402 تقریباً 52 درصد رشد درآمد مالیاتی داشتیم. این یعنی سازمان امور مالیاتی کشور با راهبرد سیستمی شدن و اتکا به اقلام داده‌ای متقن که از نظام بانکی و سایر سازمان‌ها مثل گمرکات و سازمان ثبت اسناد و احوال کشور دریافت کرده و استفاده از نیروهای متخصص در رسیدگی به پرونده‌های بزرگ و دارای فرار مالیاتی، حلقه‌های فرار مالیاتی را تنگ‌تر و تنگ‌تر می‌کند. این حلقه با استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیانی که با ما کار مشترک می‌کنند و ابزارهای مختلف، تنگ‌تر می‌شود.

بخش قابل توجهی از رشدی که در درآمدهای مالیاتی اتفاق افتاده از همین کانال است. جلوگیری از فرار مالیاتی لزوماً این نیست که کسی که هیچ مالیاتی نمی‌داده است مورد شناسایی قرار گرفته باشد. البته این کار را می‌کنیم.