فرآیند تدوین استاندارد حسابداری و آخرین تغییرات استانداردها
استانداردهای حسابداری یکسری استانداردهای معتبر برای گزارشات مالی هستند که نحوه شناسایی، اندازه گیری، ارایه و افشای معاملات و سایر رویدادها را در صورت های مالی مشخص می کنند. یکی از اهدف استانداردها ارایه اطلاعات مالی به سرمایه گذاران، وام دهندگان، اعتباردهندگان و ... است که در تصمیم گیری ها درباره یک واحد تجاری نقش مهمی دارد.
در مقاله استانداردهای حسابداری 1404 در مورد این استانداردها، اهمیت و مزایای آن صحبت کردیم. اکنون در این مقاله قصد داریم شیوه تدوین یک استاندارد حسابداری و تغییراتی که در برخی از استانداردها ایجاد شد را بررسی کنیم. استانداردهای حسابداری را می‌توانید از لینک زیر ملاحظه و دانلود کنید.
مراحل تدوین استانداردهای حسابداری
روند تدوین استاندارد های حسابداری به شرح زیر است:
1- تشخیص موضوع استاندارد جهت انجام روند تحقیقات
مدیریت تدوین استانداردها مسایل و موضوعاتی در رابطه با استانداردها مطرح می کند سپس کمیته تدوین مربوطه بر اساس آن موضوعات، پس از بررسی های لازم، استانداردهای لازم جهت تدوین را تنظیم و به مدیریت تدوین اعلام می‌نماید.
2- بررسی های ابتدایی
بعد از تشخیص موضوع که استانداردهای حسابداری در اختیار مدیریت تدوین قرار گرفت، در این مرحله مطالعات و تحقیقات مقدماتی توسط کارشناس‌های مدیریت تدوین انجام میشود. برای تعیین استاندارد طرح شده، استانداردهای مربوطه بقیه کشورها نیز بررسی میشود (مانند کشور آمریکا، انگلیس، استرالیا و کانادا) و سپس قوانین موجود و استانداردهای داخل ایران نیز بررسی میشود نتیجه این بررسی ها ارایه گزارشات مطالعاتی است.
3- تصمیم‌گیری جهت لزوم تدوین
با توجه به بررسی های مقدماتی؛ در این مرحله نوبت به اخذ تصمیم در مورد تدوین استاندارد بررسی شده توسط کمیته تدوین است.
4- آماده سازی پیش نویس اولیه
پس از اینکه تدوین استاندارد توسط کمیته تشخیص داده شد، گروهی از کارشناسان طی بررسی گزارشات و برگزاری جلسات مختلف در این رابطه، پیش نویس اولیه از استاندارد مورد نظر را فراهم می‌کنند. کارشناسان اساس تنظیم پیش نویس اولیه را مقایسه استاندارد مربوطه با استانداردهای بین المللی قرار می دهند.
در واقع یکی از سیاستهای مهم و اصلی تدوین استاندارد هماهنگی با استانداردهای بین المللی حسابداری است.
5- بررسی پیش‌نویس و تدوین آن استاندارد
در این مرحله کمیته تدوین استانداردها با توجه به پیش نویس اولیه، بررسی های دقیق را انجام می‌دهند و بعد از انجام اصلاحات لازم، پیش نویس را نهایی می‌کنند.
6-نظرخواهی به صورت عمومی
اکنون در اینجا نوبت به نظر سنجی می‌رسد. پیش نویس از طریق کانالهای مختلفی مانند چاپ در مجلات تخصصی، اینترنت، سایر افراد صاحب نظر در زمینه حسابداری و ... در دسترس عموم برای بازخورد قرار می‌گیرد. در صورت نیاز مجدد اصلاح و پس از تایید کمیته‌ی فنی برای هییت عامل سازمان حسابرسی ارسال میشود.
7- تصویب نهایی
تصویب نهایی زمانی صادر میشود که متن نهایی استاندارد توسط هیات عامل و مجمع عمومی سازمان تصویب شود. در واقع بعد از بررسی مجدد متن استانداردها توسط هییت عامل و انجام اصلاحات در صورت لزوم، هییت عامل استاندارد مورد نظر را در اختیار مجمع عمومی قرار می‌دهد. پس از اینکه مجمع عمومی سازمان استاندارد را تایید و تصویب کرد، متن نهایی استاندارد منتشر و لازم الاجرا میشود.
تغییرات استانداردهای حسابداری در سالهای 98 تا 1402
استانداردهای تجدید نظر شده / سال 98
استاندارد حسابداری شماره 1: ارائه صورتهای مالی (مصوب 1379)؛
6: گزارش عملکرد مالی (مصوب 1379)؛
14: نحوه ارائه دارایی های جاری و بدهی های جاری (مصوب 1379)؛
2: صورت جریان وجوه نقد (مصوب 1379).
استانداردهای حسابداری جدید / سال 98
استاندارد شماره 1: ارایه صورتهای مالی (تجدیدنظر 1397)؛
شماره 34: رویه‌های حسابداری، تغییر در برآوردهای حسابداری و اشتباهات (مصوب 1397)؛
2: صورت جریانهای نقدی (تجدیدنظر 1397)؛
36: ابزارهای مالی؛ ارایه (مصوب 1397)؛
37: ابزارهای مالی؛ افشاء (مصوب 1397).
استانداردهای تجدید نظر / سال 99
تنها استانداردی که در سال 1399 تجدید نظر شد استاندارد شماره 35 تحت عنوان مالیات بر درآمد (مصوب 1397) بود.
استانداردهای کنار گذاشته شده سال 1400
استاندارد حسابداری شماره 18: صورتهای مالی تلفیقی و حسابداری سرمایه‌گذاری در واحدهای تجاری فرعی (تجدیدنظر 1384 و اصلاح 1389)؛
استاندارد شماره 20: سرمایه‌گذاری در واحدهای تجاری وابسته (تجدیدنظر 1389)؛
شماره 19: ترکیبهای تجاری (تجدیدنظر 1384)؛
23: حسابداری مشارکتهای خاص (اصلاح شد مهر 1389)؛
22: گزارشگری مالی میان دوره‌ای (اصلاح مهر 1389).
استانداردهای جدید / سال 1400
استاندارد حسابداری 18: صورتهای مالی جداگانه (تجدیدنظر 1398)؛
شماره 39: صورتهای مالی تلفیقی (مصوب 1398)؛
20: سرمایه‌گذاری در واحدهای تجاری وابسته و مشارکتهای خاص (تجدیدنظر 1398) ترکیبهای تجاری (مصوب 1398)؛
40: مشارکتها (مصوب 1398)؛
41: افشای منافع در واحدهای تجاری دیگر (مصوب 1398)؛
شماره 42: اندازه‌گیری ارزش منصفانه (مصوب 1399)؛
استاندارد 22: گزارشگری مالی میان دوره‌ای (تجدیدنظر 1400).
استاندارد حسابداری تجدید نظر شده / سال 1401
در سال 1401 استاندارد شماره 16 تحت عنوان آثار تغییر در نرخ ارز (تجدیدنظر 1391 و اصلاح شده 1392) تنها استانداردی از حسابداری بود که تجدید نظر شد.
استانداردهای تجدید نظر سال 1402
استاندارد شماره 3: درآمد عملیاتی (مصوب 1379)؛
شماره 9: حسابداری پیمانهای بلند مدت (مصوب 1379)؛
شماره 29: فعالیتهای ساخت املاک (اصلاح مهر 1389).
استاندارد جدید
استاندارد لازم الاجرا 1403، استاندارد حسابداری شماره 43 با عنوان درآمد عملیاتی حاصل از قرارداد با مشتریان (مصوب 1401) خواهد بود.
🔍 تغییرات کلیدی استانداردهای حسابداری از سال 1402 تا 1404
1. از سال 1402:
برای اجرای استاندارد حسابداری شماره 43: درآمد عملیاتی حاصل از قرارداد با مشتریان (معادل IFRS 15) اقدام شده است، که جایگزین سه استاندارد قبلی خواهد شد: استاندارد شماره 3 (درآمد عملیاتی)، شماره 9 (حسابداری پیمانهای بلندمدت) و شماره 29 (فعالیتهای ساخت املاک).
اگرچه در چند منبع آمده است که استاندارد 43 «لازم‌الاجرا از ابتدای سال 1404» خواهد بود.
2. سال 1403 و 1404:
در منابع آمده است که «در سال 1403 استاندارد جدیدی ابلاغ نشد» ولی استاندارد 43 در مسیر اجرا قرار گرفته است.
برخی وبگاه‌ها فهرستی از استانداردها با آخرین وضعیت تا سال 1404 منتشر کرده‌اند، که نشان می‌دهد «استانداردهای حسابداری ایران» در این بازه عمدتاً تجدیدنظر شده یا نسخه جدید وضع شده‌اند تا با استانداردهای بین‌المللی هماهنگ شوند.
استاندارد حسابداری شماره 43: درآمد عملیاتی حاصل از قرارداد با مشتریان
در تاریخ 31 ام فروردین 1401 پیش‌نویس «استاندارد حسابداری شماره 43» با عنوان «درآمد عملیاتی حاصل از قرارداد با مشتریان» از سوی سازمان حسابرسی منتشر شد تا نظرخواهی عمومی درباره آن انجام گیرد. این پیش‌نویس توسط کمیته تدوین استانداردهای حسابداری سازمان حسابرسی و بر پایه ترجمه و بومی‌سازی استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی IFRS 15 تهیه شد.
این استاندارد، در راستای حرکت تدریجی ایران به سمت همگرایی با استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS) تدوین شد و یکی از مهم‌ترین تحولات حسابداری ایران در دهه اخیر به شمار می‌آید.
پس از انجام اصلاحات نهایی، استاندارد حسابداری شماره 43 از ابتدای سال مالی 1402 لازم‌الاجرا اعلام شد و برای صورتهای مالی که از فروردین 1402 و پس از آن آغاز می‌شوند، الزام اجرایی دارد.
این استاندارد عملاً جایگزین سه استاندارد پیشین زیر گردید:
* استاندارد حسابداری شماره 3: درآمد عملیاتی؛
* استاندارد حسابداری شماره 9: حسابداری پیمانهای بلندمدت؛
* استاندارد حسابداری شماره 29: فعالیتهای ساخت املاک.
استاندارد جدید با هدف یکپارچه‌سازی روش شناسایی و گزارش‌دهی درآمد در صنایع مختلف تدوین شده و مدل پنج‌مرحله‌ای شناسایی درآمد را معرفی می‌کند که مشابه استاندارد بین‌المللی IFRS 15 است.
این پنج مرحله عبارت‌اند از:
1. شناسایی قرارداد با مشتری،
2. شناسایی تعهدات عملکردی در قرارداد،
3. تعیین قیمت معامله،
4. تخصیص قیمت معامله به تعهدات عملکردی،
5. شناسایی درآمد در زمان انجام تعهد عملکردی.
اجرای این استاندارد در عمل از سال 1403 در بسیاری از واحدهای تجاری آغاز شد و تا سال 1404 به‌عنوان استاندارد لازم‌الاجرا در سطح ملی تثبیت گردید. در نتیجه، از این پس تمامی شرکت‌ها موظف‌اند شناسایی درآمد را بر مبنای مفاد این استاندارد انجام دهند و استانداردهای پیشین (3، 9 و 29) به طور کامل کنار گذاشته شده‌اند.
نکته
نکته قابل‌توجه این است که استاندارد 43 ایران متناظر با IFRS 15 است که از سال 2018 در سطح بین‌المللی جایگزین استانداردهای IAS 18 (درآمد- معادل استاندارد شماره 3 ایران) و IAS 11 (پیمانهای بلندمدت- معادل استاندارد حسابداری شماره 9 ایران) شده بود. بنابراین، اجرای آن در ایران گامی بزرگ در راستای هماهنگی بیشتر با نظام گزارشگری مالی بین‌المللی محسوب میشود.
استانداردهای حسابداری بین المللی IAS استانداردهای قدیمی و از اولین استانداردهای بین المللی بودند که توسط هییت استانداردهای بین المللی حسابداری (یک نهاد مستقل بین المللی مستقر در لندن)، صادر شد. و در سال 2001 با استانداردهای گزارشگری مالی بین المللی (IFRS) جایگزین شد.
جدول تغییرات استانداردهای حسابداری ایران از سال 1402 تا 1404
| سال | شماره استاندارد | موضوع | نوع تغییر | وضعیت اجرایی |
| 1402 | شماره 3 | درآمد عملیاتی | تجدید نظر اعلام شده | تجدید نظر شده ولی جایگزین کامل اعلام نشده |
| 1402 | شماره 9 | حسابداری پیمانهای بلندمدت | تجدید نظر اعلام شده | تجدید نظر اعلام شده |
| 1402 | شماره 29 | فعالیتهای ساخت املاک | تجدید نظر اعلام شده | تجدید نظر شده اعلام شده |
| 1402 | شماره 43 | درآمد عملیاتی حاصل از قراداد با مشتریان | استاندارد جدید / جایگزینی | مقرر شده از ابتدای 1403 (یا 1404) لازم الاجرا شود. |
| 1403 | شماره 43 | همان استاندارد | اجرای زودهنگام یا الزام اجرایی از 1403/1/1 اعلام شده | لازم الاجرا از 1403/1/1 یا 1404 |
| 1404 | - | - | - | منتظر اجرای کامل جایگزینی استانداردهاست. |
کتابهای استانداردهای حسابداری
لیست کتابهایی که در زمینه استانداردها نوشته شده فراوان است. کتابهای زیر از جمله بهترین کتابهایی هستند که در زمینه استاندارد حسابداری می‌توانید مطالعه کنید.
1- کتاب استاندارد های حسابداری ایران که ناشر آن سازمان حسابرسی است در سال 1398 در 3000 نسخه به چاپ رسید.
2- تفسیر و بکارگیری استانداردهای حسابداری ایران، تالیف اسماعیل علی نیا ، ویراستار حسین فخاری و ناشر فکر سبز با 928 صفحه در سال 95 و 1000 نسخه چاپ شد. این کتاب در چند جلد منتشر شد و مباحث مختلفی مربوط به استانداردها در آن ها بررسی میشود.
3- کتاب راهنمای آموزشی استاندارد های حسابداری؛ نویسنده این کتاب دانیال محجوب است. با رویکرد آزمون حسابدار رسمی و سایر آزمون های حرفه‌ای (استاندارد 1 تا 17) توسط ناشر کیومرث در سال 1401 و 1000 نسخه به چاپ رسید. این کتاب برای دانشجویان و تمامی افراد فعال در حوزه‌های مالی مناسب است.
4- مروری بر استانداردهای حسابداری؛ که نویسنده آن مهدی عیسی پور، ناشر چاپی انتشارات آوای علی و سال انتشار 1398 است. این کتاب نکات موجود در هر استاندارد را بررسی می‌کند.
5- چکیده استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی؛ این کتاب شامل استاندارهای بین المللی حسابداری شماره 1 تا 41 و استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی 1 تا 13 است که توسط دکتر رضا حصارزاده (هییت علمی دانشگاه فردوسی مشهد) و دکتر محمد مرفوع (هییت علمی دانشگاه علامه طباطبایی) ترجمه و گردآوری و در سال 96 توسط انتشارات ترمه به چاپ رسید. یکی از کامل ترین کتابها در زمینه استانداردهای حسابداری است.
6- کتاب استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی IFRS ؛ نویسنده آن عصمت زنگنه ، ناشر موسسه فرهنگی هنری دیبا گران تهران و سال انتشار 1398 است. این کتاب شرحی کامل از استاندارد بین المللی گزارشگری مالی است و برای تمام افرادی که در حوزه حسابداری و حسابرسی فعالیت می‌کنند مفید است.
سخن آخر
در این مقاله در مورد نحوه تدوین استانداردهای حسابداری صحبت شد. سپس تغییراتی که در چند سال اخیر روی استانداردها از سال 98 تا 1404 صورت گرفت را مرور کردیم. در پایان اگر نظری دارید می توانید در قسمت دیدگاه ها برای ما بنویسید.