چرا یک سامانه مهم می‌شود: از تورم قوانین تا اصلاح نهادی
🔸 سال‌هاست فعالان اقتصادی از تورم و تناقض در قوانین مالیاتی گلایه دارند. تصویب قوانین جدید بدون اصلاح قوانین پیشین، انباشت مقررات زائد و تفسیرهای چندگانه، فضایی پرابهام برای مودیان و کارشناسان و حتی ماموران مالیاتی ایجاد کرده بود. این وضعیت نه تنها کارشناسان را با ابهام مواجه کرده بود و هزینه‌های مبادله را افزایش داده، بلکه اعتماد عمومی به نظام مالیاتی را نیز تضعیف کرده است.
اکنون سازمان امور مالیاتی با رونمایی از سامانه جامع قوانین و مقررات مالیاتی تلاش دارد این چرخه معیوب را متوقف کند. اما پرسش این است، چرا این سامانه مهم است؟
🔸 پاسخ را با واکاوی در نظریات «دارون عجم‌اوغلو» درباره نقش نهادها در توسعه اقتصادی جست‌وجو می‌کنیم. عجم‌اوغلو و رابینسون در کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند تاکید می‌کنند که تفاوت میان کشورها نه در منابع طبیعی یا جغرافیا، بلکه در کیفیت نهادهایشان است. نهادهای فراگیر، با ایجاد شفافیت، پیش‌بینی‌پذیری و اعتماد، زمینه رشد پایدار را فراهم می‌کنند، در مقابل، نهادهای ناکارآمد و مبهم، مانع توسعه می‌شوند.
سامانه جامع قوانین مالیاتی دقیقاً در همین چارچوب معنا پیدا می‌کند. این سامانه می‌تواند، ابهام نهادی را کاهش دهد و از تفسیرهای چندگانه جلوگیری کند، پیش‌بینی‌پذیری حقوقی را افزایش دهد تا فعالان اقتصادی با اطمینان بیشتری سرمایه گذاری کنند و در نهایت اعتماد عمومی را بازسازی کند، زیرا دسترسی به قوانین شفاف و یکپارچه، احساس عدالت و برابری را تقویت می‌کند.
🔸 معاون اول رئیس‌جمهور در مراسم رونمایی از این سامانه با صراحت گفت: «یکی از مهم‌ترین دلایل تورم و تناقض در قوانین و مقررات کشور، تصویب یک قانون جدید بدون اصلاح قوانین قبلی بوده است.» و افزود: «قانون، بالاخص قوانین مالیاتی، باید تسهیل‌گر باشند نه ابزار مچ‌گیری.» وی در ادامه ابراز امیدواری کرد دیگر سازمان ها نیز از این سامانه الگو بگیرند و در جهت شفافیت و کاهش تورم و تناقض قوانین گام بردارند. این سخنان نشان می‌دهد که نگاه نهادی به اصلاحات، در حال جایگزینی با رویکردهای مقطعی و کوتاه‌مدت است.
در همین زمینه، اهمیت سامانه جامع قوانین مالیاتی نه در ظاهر فناورانه آن، بلکه در نقش نهادی‌اش است. این سامانه می‌تواند به یکی از ابزارهای کلیدی برای گذار از نهادهای ناکارآمد و مبهم به نهادهای فراگیر و شفاف تبدیل شود. اگر این مسیر با جدیت ادامه یابد، همان‌گونه که عجم‌اوغلو تاکید می‌کند، می‌تواند به پایه‌ای برای سلامت و پایداری نظام مالیاتی و اقتصاد ایران بدل شود، نظام مالیاتی که دیگر گرفتار تناقض‌های حقوقی و بی‌اعتمادی نهادی نخواهد بود.