هوشمندسازی؛ سکوی صادرات دانش مالیاتی ایران به بریکس
به گزارش رسانه مالیاتی ایران، روزنامه ایران نوشت: گروه بریکس با 10 عضو اصلی همچون ایران، 30 درصد وسعت کره زمین، 40 درصد تولید ناخالص جهانی، نیمی از جمعیت جهان را دارا بوده و میزان تجارت کشورهای عضو آن به بیش از 500 میلیارد دلار می‌رسد. از سوی دیگر این کشورها در زمینه اقتصادی سعی کرده‌اند تا با انتقال تجارب خود در زمینه نقل و انتقالات پولی و بانکی، روی آوردن به پیمان پولی دوجانبه و چندجانبه برای دلارزدایی در تجارت خود و توسعه هوشمند سازی نظام مالیاتی به سمت توسعه اقتصادی حرکت کنند.
در همین خصوص در هفته گذشته نشست مشترک روسای سازمان‌های مالیاتی کشورهای عضو بریکس از ایران، روسیه، چین، برزیل، امارات، آفریقای جنوبی، اندونزی و مصر با هدف تبادل تجربیات و بررسی آخرین دستاوردهای نظام‌های مالیاتی برگزار شد. برگزاری این نشست از آنجایی اهمیت وافری پیدا می کند که بد نیست بدانیم در عصر تحول دیجیتال و ضرورت حاکمیت مطلوب، کارآمدی و عدالت نظام‌های مالیاتی به یکی از مهم‌ترین ارکان توسعه پایدار و ارتقای شفافیت اقتصادی در کشورهای عضو بریکس بدل شده است.
سازمان امور مالیاتی کشورمان نیز با درک این ضرورت راهبردی، طی سال‌های اخیر با اتخاذ رویکردی جهشی، تمرکز خود را بر هوشمندسازی نظام مالیاتی معطوف داشته است. این تحول گسترده، نه‌تنها در سطح داخلی به تسهیل فرایندها و افزایش تمکین مالیاتی منجر شده، بلکه بازتاب‌های بین‌المللی مهمی را به دنبال داشته است.
تایید و تحسین اقدامات سازمان امور مالیاتی در حوزه هوشمندسازی توسط کشورهای عضو گروه بریکس، گواهی بر موفقیت ایران در به‌کارگیری فناوری‌های نوین برای ایجاد یک نظام مالیاتی شفاف و داده‌محور است. علاوه بر این، ابتکار عمل «نشان‌دار کردن مالیاتی در ایران» به عنوان یک اقدام راهبردی و پیشرو، که هدف غایی آن مودی‌مداری و تقویت مشارکت مدنی در توسعه زیرساخت‌ها است، به صورت خاص مورد توجه و الگوگیری کشورهای بریکس قرار گرفته است.
موفقیت‌های چشمگیر ایران در این زمینه، موقعیت کشور را به یک بازیگر مهم منطقه‌ای در حوزه حکمرانی مالیاتی ارتقا داده است؛ تا جایی که اخیراً، توافق مهمی با فدراسیون روسیه به منظور اعزام هیئتی عالی‌رتبه از این کشور برای بهره‌گیری عملی و مستقیم از تجارب ایران در زمینه توسعه سیستم‌های خوداظهاری و تولید اظهارنامه‌های پیش‌فرض مالیاتی منعقد گردیده است.
این دستاوردها، در مجموع، نشان‌دهنده بلوغ نظام مالیاتی ایران و حرکت در مسیر تامین منابع پایدار مالی برای توسعه ملی با رویکردی عادلانه و هوشمندانه است.
در سخنرانی رئیس‌کل سازمان امور مالیاتی کشور، با توجه به مسائل اساسی که امروزه نظام‌های مالیاتی با آنها مواجه هستند، خلاصه‌ای از تجربیات سازمان امور مالیاتی ایران را با سایر کشورهای عضو در محورهای (الف) مودی محوری در مدیریت مالیاتی، (ب) نوآوری‌های صورت گرفته در نظام مالیات بر ارزش افزوده و (ج) منبع‌یابی و استفاده از داده‌های مرتبط با رویدادهای مالی به شرح ذیل به اشتراک گذاشته شد.
الف- در حوزه مودی محوری، ما در سازمان مالیاتی ایران، مودیان را شرکای راهبردی خود می‌دانیم و سیاست‌های اجرایی ما همواره در جهت تسهیل تمکین و افزایش رضایت مودیان بوده است. در این راستا استفاده از تکنولوژی‌های روز و سامانه‌های کاربرپسند مالیاتی و همچنین بهره‌گیری از ظرفیت بخش خصوصی برای ارائه خدمات حضوری و غیرحضوری با کیفیت به مودیان در دستور کار ما قرار داشته است.
کلیه اوراق تشخیص و قطعی مالیاتی به‌صورت الکترونیکی برای مودیان ارسال می‌شود و مودیان می‌توانند اطلاعات پرونده خود را از طریق کارتابل (کارپوشه) ویژه خود در سامانه سازمان مالیاتی بدون نیاز به مراجعه حضوری به اداره مالیاتی مشاهده و اظهارنامه مالیاتی و سایر درخواست‌های خود را نیز در این کارتابل (کارپوشه) به‌صورت الکترونیکی ثبت نمایند. در مقطع کنونی بیش از 12 میلیون کارتابل (کارپوشه) فعال در سامانه سازمان مالیاتی برای مودیان ایجاد شده است که این کارتابل‌ها، درگاه تبادل اطلاعات بین سازمان و مودیان هستند.
در زمینه ارائه خدمات مالیاتی، 20 شرکت ارائه‌کننده خدمات مالیاتی (TSP) مجوز خود را برای ارائه خدمات با کیفیت به مودیان از سازمان مالیاتی دریافت کرده‌اند و دفاتر این شرکت‌ها تحت نظارت سازمان برای ارائه خدمات مالیاتی به مودیان در سراسر کشور در دسترس می‌باشند. این شرکت‌ها در زمینه صدور و ارسال صورت‌حساب الکترونیکی و ارائه سایر خدمات مالیاتی همچون تسلیم اظهارنامه‌ها و ثبت درخواست‌ها در سراسر کشور در دسترس هستند. نزدیک به 80% صورت‌حساب‌های الکترونیکی مودیان توسط این شرکت‌ها به سازمان مالیاتی ارسال می‌شوند و هزینه ارائه این خدمت از محل درآمدهای مالیات بر ارزش افزوده توسط سازمان به شرکت‌ها پرداخت می‌شود.
استفاده از ابزارهای خودکنترل در روابط بین مودیان، مثل تایید دوطرفه معاملات توسط فروشنده و خریدار، از دیگر اقدامات عملیاتی در رهیافت مودی محوری در نظام مالیاتی ایران است به این صورت که صورت‌حساب الکترونیکی ثبت شده توسط فروشنده در سامانه مالیاتی باید به تایید خریدار نیز برسد تا هر دو طرف معامله بتوانند بااطلاع و آگاهی کامل از آثار مالیاتی معاملات، از حقوق خود بهره‌مند شوند.
علاوه بر این، تنظیم و ارائه اظهارنامه مالیاتی پیش‌فرض و فرم‌های از پیش تکمیل شده در مالیات بر ارزش افزوده و عملکرد و پذیرش خوداظهاری مودیان از مصادیق بارز توسعه مودی محوری در نظام مالیاتی ایران است و سهم بسیار بالایی از قطعی‌سازی‌های پرونده‌های مالیاتی بدون رسیدگی از این مسیر اتفاق افتاده است.
همچنین باید گفت بر اثر تحمیل جنگ 12 روزه رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه ایران، بسیاری از اهل کسب و کار با موانعی در فعالیت‌های شغلی روزمره خود روبه‌رو شدند و برخی نیز خسارت دیدند. سازمان امور مالیاتی ایران در راستای تکریم ارباب رجوع و در قالب رهیافت مودی محوری، نوعی فرصت، تعویق و تقسیط در پرداخت مالیات را برای مودیان محترم و به‌ویژه کسب و کارهای متاثر از این جنگ ارائه داد و این روش مورد استقبال شرکت‌ها، صاحبان مشاغل و اهل کسب و کار قرار گرفت.
ب- نظام مالیات بر ارزش افزوده در ایران بر بستر اطلاعات سیستمی حاصل از صورت‌حساب‌های الکترونیکی پیاده‌سازی شده است. طی سال‌های اخیر اقدامات نوآورانه‌ای در این حوزه صورت گرفته که تاثیرات قابل‌توجهی در زمینه تسهیل و کاهش هزینه‌های تمکین و وصول مالیات و مهم‌تر از همه پیش‌بینی‌پذیری اقتصادی داشته است.
(1) از جمله این اقدامات ایجاد سامانه اعلام نرخ مالیات بر ارزش افزوده بر اساس کدینگ کالاها و خدمات است که قابلیت پیش‌بینی‌پذیری را نیز برای مودیان به دنبال داشته است. مودیان می‌توانند با مراجعه به سامانه سازمان مالیاتی کدینگ و نرخ مالیات بر ارزش افزوده کالاها و خدمات قابل عرضه خود را دریافت و صورت‌حساب‌های خود را بر این اساس تنظیم و صادر کنند. در این چهارچوب مالیات بر ارزش افزوده دریافت شده از خریداران کاملاً منطبق با قانون خواهد بود و امکان اخذ مالیات از کالا و خدمت معاف وجود ندارد. تاکنون تعداد 3.600.000 کالا و خدمت دارای کد و نرخ مالیاتی معین در سامانه سازمان در دسترس مودیان قرار داده شده است.
(2) اقدام اساسی دیگر تنظیم و ارائه اظهارنامه از پیش تکمیل شده با قابلیت اصلاح توسط مودیان است که در نتیجه این اقدام، ضمن تمکین مودیان و قطعی‌سازی بسیاری از پرونده‌های مالیات بر ارزش افزوده، حجم کاری در حوزه رسیدگی مالیاتی به میزان بسیار زیادی کاهش یافته است. این اظهارنامه‌ها بر اساس اطلاعات صورت‌حساب‌های الکترونیکی و اطلاعات دریافتی از سایر منابع تنظیم و به منظور تایید و نهایی‌سازی در اختیار مودیان در سامانه مالیاتی قرار داده می‌شود. مودیان می‌توانند نسبت به پذیرش و قطعی‌سازی و یا اصلاح اظهارنامه‌های از پیش تکمیل شده اقدام کنند و نکته جالب توجه اینجاست که سهم پذیرش و قطعی‌سازی اظهارنامه‌های پیش‌فرض توسط مودیان مالیاتی بسیار بالاست و این موضوع ناشی از دسترسی سازمان امور مالیاتی به اطلاعات قابل استناد در نظام بانکی و همچنین نظام مبادلاتی مودیان به‌واسطه اطلاعات صورت‌حساب‌های الکترونیکی و دیگر سامانه‌های سازمان امور مالیاتی بوده است.
(3) علاوه بر این، ارزیابی ریسک و پایش به‌هنگام اظهارنامه‌های از پیش‌تکمیل‌شده به‌صورت سیستمی و بازخورد به مودیان در رابطه با انحرافات احتمالی در اظهارنامه مالیات بر ارزش‌افزوده به آنها با فاصله زمانی کمتر از یک ماه از تاریخ تکمیل اظهارنامه، از دیگر اقدامات نوآورانه در حوزه مالیات بر ارزش افزوده بوده است؛ این اقدام نوآورانه در دوره‌های اخیر منجر به اصلاح انحرافات احتمالی توسط مودیان در ساحت ابراز شده است. به عبارتی دیگر سازمان امور مالیاتی با بررسی اظهارنامه‌ها در زمانی کوتاه و بازخورد به‌هنگام به مودیان، آنها را به ارتقای تمکین در ساحت ابراز ترغیب می‌نماید که این اقدام ضمن کاهش هزینه‌های تشخیص و وصول مالیات، منجر به کاهش جرایم و هزینه‌های پیش‌بینی نشده برای مودیان نیز می‌شود.
(4) بررسی میزان مالیات ابرازی در دوره‌هایی که اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده با داده‌های صورت‌حساب‌های الکترونیکی تنظیم شده است و مقایسه آن با دوره‌های پیش از استقرار سامانه مودیان، نشانگر جهشی در رشد مالیات ابرازی مودیان است. در سال نخست پیاده‌سازی صورت‌حساب‌های الکترونیکی و سامانه مربوطه، مجموع بدهی حقیقی مالیات ابرازی مودیان نسبت به سال گذشته رشد 11 درصدی داشته است.
(5) در تابستان سال گذشته (1403) حدود 34 درصد کل اعتبار مالیاتی ابرازی مودیان مالیات بر ارزش افزوده مستند به فاکتورهای کاغذی و غیر الکترونیکی بوده است، در حالی که در بهار امسال (1404) تنها حدود 11 درصد از کل اعتبار مالیاتی ابرازی مودیان مالیات بر ارزش افزوده مستند به فاکتورهای کاغذی و غیرالکترونیکی بوده است. میانگین نسبت اعتبار مالیاتی ابرازی مستند به صورت‌حساب‌های کاغذی به کل اعتبار مالیاتی ابرازی مودیان مالیات بر ارزش افزوده در دوره بهار 1404 به 9 درصد رسیده است و از ابتدای دی‌ماه سال‌جاری صورت‌حساب کاغذی به‌عنوان مستند اعتبار مالیاتی مالیات بر ارزش افزوده مورد قبول نخواهد بود.
(6) تا پیش از استقرار سامانه مودیان، فرایند استرداد و عودت بستانکاری مودیان توسط سازمان به واسطه حسابرسی صورت‌حساب‌های کاغذی عموماً بیش از یک سال به‌طول می‌انجامید. اما در حال حاضر سازمان مالیاتی این امکان را فراهم آورده تا مودیان بتوانند متناسب با خرید و اعتباراتی که مستند به صورت‌حساب الکترونیکی است، در کوتاه‌ترین زمان ممکن، بستانکاری خود از سازمان را دریافت نمایند.
(7) از دیگر مزایای صورت‌حساب‌های الکترونیکی امکان ثبت معاملات نسیه در سامانه مربوطه و به تعویق انداختن پرداخت مالیات بر ارزش افزوده این معاملات تا زمان دریافت وجه از خریدار و در نتیجه کمک به حفظ نقدینگی بنگاه‌های اقتصادی بوده است. برای مثال در دوره زمستان 1403 بیش از 31800 مودی از امکان ثبت پرداخت نسیه استفاده نموده‌اند. این آمار برای دوره بهار، تابستان و پاییز 1403 به ترتیب برابر با 20000، 26000 و 27250 مودی بوده است.
بهره‌گیری از ظرفیت سامانه و اقدامات نوآورانه در حوزه صورت‌حساب الکترونیکی، ضمن تسهیل انجام تکالیف قانونی مودیان، تا میزان زیادی در تغییر نگرش و رویکرد آنها نسبت به نظام مالیات‌ستانی و شفافیت در نظام مالیاتی اثرگذار بوده است.
ج- یکی از الزامات اساسی برای مالیات‌ستانی کارا و عادلانه، دستیابی به منابع داده‌ای قابل استناد و باکیفیت و تحلیل دقیق داده‌های مرتبط با رویدادهای مالی است.
از مهم‌ترین منابع دریافت داده‌های مرتبط با مبادلات تجاری در نظام مالیاتی ایران، صورت‌حساب‌های الکترونیکی است که توسط فروشندگان و عرضه‌کنندگان کالا و خدمات صادر و برای سازمان مالیاتی ارسال می‌شود. این اطلاعات مبنایی برای محاسبه مالیات مودیان به‌ویژه در حوزه مالیات بر ارزش افزوده در نظر گرفته می‌شود و تا به امروز بیش از 16 میلیارد صورت‌حساب الکترونیکی توسط مودیان در سامانه سازمان مالیاتی به ثبت رسیده است و تعداد روزانه ثبت صورت‌حساب‌های الکترونیکی به شکل بسیار فزاینده‌ای رو به افزایش است.
علاوه بر صورت‌حساب‌های الکترونیکی، سازمان امور مالیاتی داده‌ها را از سایر دستگاه‌های اجرایی مانند بانک‌ها و گمرک دریافت می‌کند. بانک مرکزی کلیه تراکنش‌های بانکی را در یک ساختار و فرایند مشخص برای سازمان مالیاتی ارسال می‌نماید. گمرک نیز اطلاعات مربوط به واردات و صادرات مودیان و داده‌های مربوط به عوارض پرداختی در مبادی گمرکی را به‌صورت سیستمی در اختیار سازمان مالیاتی قرار می‌دهد.
این منابع، اطلاعات موردنیاز برای تقاطع‌گیری داده‌های مربوط به رویدادهای مالی و امکان صحت‌سنجی اظهارات مودیان را در چهارچوب نظام مالیات‌ستانی هوشمند فراهم آورده است. برای این منظور از ابزارهای داده‌کاوی برای تحلیل داده‌ها و از قابلیت سامانه خودکار مدیریت بدهی مالیاتی برای تشخیص بدهی مالیاتی و شناسایی انحرافات احتمالی استفاده شده است. استفاده از منابع داده‌ای و ابزارها و سامانه‌های تحلیل داده، رسیدگی‌های مالیاتی و هزینه‌های وصول در نظام مالیات‌ستانی را تا میزان قابل‌توجهی کاهش داده است.
در پایان، سازمان امور مالیاتی ایران آمادگی خود برای به اشتراک گذاشتن تجربیات خود در زمینه دیجیتالی شدن بستر محاسبه مالیات بر ارزش افزوده و همچنین توسعه صورت‌حساب الکترونیکی و ارتقای تمکین مالیات و افزایش میزان مالیات ابرازی مودیان از طریق اعمال سازوکارها و قواعد خودکنترل و استفاده از نظریه بازی‌ها را اعلام می‌دارد. آمادگی داریم از هر روش مقتضی نظیر جلسات وبیناری یا حضوری در ایران یا سایر کشورها تبادل تجربه و دانش در این خصوص صورت پذیرد.